Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Havoning harorati. Atmosfera havosi quyosh yuzasidan olinadigan issiqlik bilan er yuzasini isitadi. Havoning harorati geografik kenglikka bog'liq. Yer sharidagi eng yuqori harorat janubiy kengliklarda kuzatilib, Afrika, Janubiy Amerika, Markaziy Osiyo mamlakatlarida issiq mavsumda 63 °C gacha, sovuq mavsumda esa -15 °C gacha pasayadi. Antarktidada harorat -94 °C gacha tushishi mumkin. Havoning harorati balandlikning oshishi bilan pasayadi. Havoning qizdirilgan sirt qatlamlari ko'tarilib, asta-sekin 100 metrga ko'tarilishda o'rtacha 0,6 °Cgacha soviydi.
Harorat ta'sirida ko'plab tana tizimlarida turli xil fiziologik o'zgarishlar yuz beradi. Yuqori haroratda (25-35 °C) tanadagi oksidlanish jarayonlari biroz kamayadi, ammo keyinchalik vaziyat o’zgarishi bilan ortishi mumkin. Nafas olish tezlashadi va qisqa bo'ladi.
Uzoq vaqt davomida yuqori harorat ta'sir etishi natijasida suv-tuz va vitaminlar muvozanatini buzilishiga olib keladi. Ushbu o'zgarishlar ayniqsa, jismoniy ishlarni bajarganda terlash bilan birga sodir bo’ladi. Yuqori haroratli sharoitda og’r jismoniy mehnat bilan 10 litrgacha ter va shu bilan 30-40 g natriy xlorid, suvda eruvchan vitaminlarning 20% ​​ter bilan birgalikda tanadan chiqib ketishi mumkin. Suv-tuz muvozanatining buzilishi natijasida tutqanoq rivojlanishi mumkin.
Yuqori harorat ta'sirida kapillyar tizimning kengayishi tufayli teriga va teri osti to'qimalariga qon ta'minoti ortadi. Qonda haroratining ko'tarilishi termoreseptorlar ta’sirida metabolik mahsulotlarning shakllanishiga ta’sir etib yurakning urish tezligi oshadi. Yuqori harorat ta'sirida qon bosimi pasayadi. Qonning yopishqoqligi oshadi, gemoglobin va eritrotsitlar miqdori ortadi.
Yuqori harorat ta'sirida markaziy asab tizimida diqqatning pasayishi, harakatlarni muvofiqlashtirishni yomonlashuvi namoyon bo'ladi. Uzoq vaqt davomida yuqori harorat ta'sir qilish issiqlik urishiga olib keladi. Issiqlik urishining engil shaklida asosiy simptom tana haroratining 38 °C yoki undan yuqori darajaga ko'tarilishi, yuzning qizarishi, terlash, holsizlik, bosh aylanishi, ko'ngil aynishi va qayt qilish kuzatiladi. Og'ir holatlarda haddan tashqari issiqlik urishi sodir bo'ladi: tana haroratining 41 °C gacha ko'tarilishi, qon bosimining pasayishi, ongni yo'qotish, tutqanoq, tez va qisqa nafas olishlar kuzatiladi.
Past harorat ta'sirida terining harorati pasayadi, shu bilan birga mushaklar sezgirligi yomonlashadi, kontraktillik pasayadi. Markaziy asab tizimining funktsional holati o'zgaradi, bu og'riq sezuvchanligi, adinamiya va uyquchanlikning zaiflashishi bilan namoyon bo'ladi. Tananing ayrim qismlari haroratining pasayishi og'riqqa olib keladi.