Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

1-rasm. Flyuoroz kasalligi

2-rasm. Karies kasalligi

Tuproq va suvda yod miqdori yetarli bo'lmagan biogeokimyoviy hududda yashovchi aholida qalqonsimon bezning gipofunksiyasini rivojlanib, endemik buqoqqa olib keladi. Keyinchalik og'ir holatlarda o'sishning sustlashishi, jismoniy va aqliy rivojlanish, harakatlarni boshqarishni buzilishi, noaniqlik, kar-soqovlik, aqliy zaiflik paydo bo'ladi, ya'ni kretinizm boshlanadi.
Odam uchun zarur bo'lgan kunlik yod miqdori 200-220 mkg ni tashkil qiladi. Suv bilan normal sharoitda tanaga taxminan 120 mkg so'riladi.
Suvda stronsiy miqdori ko'paygan biogeokimyoviy hududlarda bolalarda suyak to'qimalarining rivojlanishining buzilishi aniqlanadi, bu tishlarning rivojlanishining kechikishi, og'ir holatlarda, son bo'g'imlarida o'zgarishlar, umurtqaning egriligini ham kuzatish mumkin. Birinchi belgilar - bu nosimmetrik tarzda deformatsiyalangan va qalinlashgan bo'g'imlarga ega bo'lgan qisqa barmoqlar bo’lib, naysimon suyaklar qisqa bo’ladi. Kasallik Urov kasalligi yoki Kashin-bek deb nomlangan. Patologiya tanadagi kaltsiyni o’rnini stronsiy egallashi bilan izohlanadi.
Simob zaharli element bo'lib, uning suvda bo'lishi ruhiy-asab kasalliklarni keltirib chiqaradi, suyak iligini yo'q qiladi, tana vaznini pasaytiradi, jigar va boshqa organlarni ishdan chiqaradi; markaziy asab tizimining shikastlanishi bilan tavsiflangan Minamata kasalligiga olib keladi.
Sanoat korxonalarining faoliyati ularning atrofdagi suv havzalarini, daryolarni, suv omborlarini ifloslanishiga sababchi bo’lib, tuzatib bo'lmaydigan holda zarar yetkazmoqda.
Metallarning yuqori konsentratsiyasini suvda topish mumkin. Temir moddasi iqdori ko’p bo'lgan suv yoqimsiz "temirsimon" ta'mga va hidga va sarg'ish rangga ega bo’ladi. Bu suv kir yuvish uchun yaroqsiz, chunki kirda sariq dog'lar qoladi. Ichimlik suvida tabiiy ravishda temirning mavjudligi (ko'pincha marganets bilan birgalikda) suv quvurlarida korroziya natijasida temirning konsentratsiyasi ortishi bilan bog’liq.
Shuni ta'kidlash kerakki, suvni tozalash va dezinfektsiya qilish uchun kimyoviy dezinfektsiyalovchi vositalardan foydalanish ko'pincha kimyoviy qo’shimchalarning paydo bo'lishiga olib keladi va ularning ba'zilari (dioksinlar, nitratlar, alyuminiy) juda xavfli hisoblanadi.
Suvni tozalash jarayonida hosil bo'lgan kimyoviy moddalar inson tanasiga toksik ta'sir ko'rsatishi mumkin va ularning shakllanishini kuzatish juda muhimdir.
Shuningdek, suvda tabiiy ravishda paydo bo'lgan radionuklidlarning mavjudligi bilan bog'liq radiatsiya xavfini hisobga olish kerak.
Nitratlar va nitritlar ko'pincha suvda markazlashtirilmagan suv ta'minoti manbalaridan topiladi. Ichimlik suvidagi nitratlarning ko'pligi sun'iy oziqlantiriladigan ko’krak yoshidagi yosh bolalarda metgemoglobinemiyasini keltirib chiqaradi, chunki ularning fermentlar tizimi hali to'liq shakllanmagan bo’lib, oshqozon-ichak traktida mavjud bo'lgan mikroorganizmlar nitratlarning nitritlarga o'tishiga yordam beradi.