Toshkent kimyo- texnologiya instituti

Quritish tezligi va davrlari
Quritgichlarni hisoblash va loyihalash uchun quritish tezligini bilish zarur. Quritish tezligi U cheksiz qisqa vaqt dτ davomida material namligining kamayishi dW orqali aniqlanadi:

Quritish tezligi tajriba yo’li bilan laboratoriya qurilmalarida topiladi (11.1- rasm). Bu qurilma ventilya­tor, elektr isitkich, quritish kamerasi va tarozidan tashkil topgan. Elektr isitkichda qizdirilgan havo ventilyator yordamida quritish kamerasiga uzatiladi. Kameraning eshikchasi orqali nam material taroziniig bir pallasiga joylashtiriladi. Quritish jarayoni davomida materialning massasi (namligi) kamayib boradi. Olingan tajriba natijalari asosida quritish egri chizigi quriladi. Quruq va ho’l termo-metrlar yordamida havoning nisbiy namligi aniqlanadi.

Material namligi W ning vaqt davomida havo parametrlari o’zgarmas bo’lganda (t = const, φ = const, ω = const) olingan grafik bog’liqligi quritish egri chizig’i deb yuritiladi .


Quritish jarayonining boshlanishida namlik ajralib chiqishi bilan birga material qiziydi. Bu davr qisqa vaqtni tashkil etadi. Materialning qizishi tamom bo’lganidan so’ng, quritish jarayoni to’g’ri chiziq bo’yicha ketadi. Bu davrda quritish jarayoni o’zgarmas tezlikka ega bo’ladi. Bu davr K₁ nuqtada tugaydi va bu nuqtaga materialning kritik namligi W_yr to’g’ri keladi.
Birinchi davrda erkin bog’langan namlik ajralib chiqadi. K₁ nuqtadan so’ng quritishning ikkinchi davri boshlanadi. Bu davrda material tarkibidan bog’langan namlik ajralib chiqadi. Ikkinchi davrda quritish tezligi doimo kamayib boradi, materialning kamligi esa, muvozanat namlikka yaqinlashadi. Quritish jarayoni muvozanat namlikka qadar davom etishi mumkin.
Shunday qilib, quritish egri chiziri xosil qilinadi. Egri chiziqning istalgan nuqtasiga o’tkazilgan urinma og’ish burchagining tangensi quritish tezligi dφ/dτ ni tashkil qiladi (8.2 - rasm). Gorizontal o’qqa material namligining qiymati (% hisobida), vertikal o’qga esa quritish tezligi dφ/dτ ning qiymati (% /min) qo’yiladi. Hosil bo’lgan egri chizik quritish tezligini tasvirlaydi.
Birinchi davrda quritish tezligi gorizontal to’g’ri chiziq bo’ladi, chunki bu davrda quritish tezligi o’zgarmas qiymatga ega. Ikkinchi davrda quritish tezligining chizig’i materialning turiga va namlikning material bilan bog’lanish turiga qarab har xil ko’rinishga ega bo’ladi. Bu davrda quritish tezligi doimo kamayib boradi.
Hamma egri chiziqlar mu­vozanat namlikka tug’ri kelgan nuqtaga kelganda tugaydi. Quritish tezligi egri chiziklarining ayrimlarida ikkinchi kritik nuo’ta K₂ mavjud bo’ladi. Ko’pincha bu nuqta adsorbsion namlik ajralib chiqishining boshlanishiga tug’ri keladi.
Quritish va quritish tezligi egri chiziqlaridan shu narsa ko’rinib turibdiki, quritish jarayonni ikki davrga bulinar ekan.
Birinchi davrda quritish tezligi asosan tashqi diffuziyaga bog’liq bo’ladi. Materialning ichida namlikning diffuziyalanish tezligi katta qiymatga ega bo’ladi, biroq bu xolat namlikning material yuzasida berilish tezligini belgilaydi.

Ikkinchi davrda quritilayotgan material ichidagi bog’langai namlik ajrala boshlaydi. Quritish tezligi asosan material ichidagi namlikning tarqalish tezligiga bog’lik.. SHu sababli ikkinchi davrda quritish tezligiga, material tarkibi bilan bog’liq bo’lgan parametrlar ta’sir ko’rsatadi.
Quritish tezligi tajriba yo׳li bilan laboratoriya uskunalarida topiladi. 
Tajriba natijalaridan ma’lum bo׳ldiki, quritish jarayoni ikki davrga ajratiladi. Birinchi davrda quritish tezligi o׳zgarmas bo׳lsa, ikkinchi davrda esa quritish tezligi doim kamayib boradi. 
Ikkinchi davrda ancha murakkab jarayon sodir bo׳ladi. Bu davrda birinchi davrda quritish tezligi asosan tashqi diffuziyaga bog`liq bo׳ladi. Bu davrda qurituvchi agentning tezligi va uning ko׳rsatkichlari (nisbiy namlik, harorat) hisoblash ishlarida katta ahamiyatga ega. Materialning ichida namlikning 
diffuziya orqali siljish tezligi katta qiymatga ega bo׳ladi, biroq bu holat namlikning material yuzasidan berilish tezligini belgilaydi. 
Bog`langan namlik ajrala boshlaydi. Quritish tezligi asosan material ichidagi namlikning tarqalish tezligiga bog`liq. Shu sababli ikkinchi davrda quritish tezligiga material tarkibi bilan bog`liq bo׳lgan kattaliklar (quritilayotgan materialning shakli va o׳lchamlari, materialning namligi, materialning namlik o׳tkazuvchanligi) ta’sir ko׳rsatadi.
Quritish tezligiga havo oqimining tezligi va uning kattaliklari ham bir oz ta’sir qilishi mumkin.