автобусларда ишлатилади. Улар учун бензин — енгил ароматиқ нафтенли ва
парафинли углеводородларнинг аралашмаси асосий ёқилғи бўлиб хизмат килади.
Бу углеводород таркибида уртача молекуляр массаси 100 га якин 4 тадан 10 тагача
углерод атоми бўлади. Бензин таркибида углерод (85 фоиз) ва водород (15
фоизча),
шунингдек кислород, азот ва олтингурт бўлади. Бензин — рангеиз ёки
бир оз сарғиш суюқлик бўлиб ўзига хос ҳиди бор, зичлиги 0,70—
0,78 г/см . Унинг ут олиш ҳарорати—40°С дан паст, котиш ҳарорати
ЭС
а —
60°С дан паст. Бензин
сг,
смола ва бошқа материалларнинг эритувчиси сифатида
хам ишатилади. Бснзиннинг асосий цисми бевосита хайдаш ва каталитик крекинг
усули билан олинади. Автомобиль бензинларининг
хоссалари, ёниш иссиклиги,
детонацион чидамлилиги, фракцион таркиби, кимёвий тургунлиги,
коррозияга
чидамлилиги, таркибидаги олтингугурт ва бошқа аралашмаларига қараб
тавсифланади.
Дизель
ёкилги бензин сингари парафинли, нафтенли ва ароматик
углеводородларнинг аралашмаси бўлиб, уртача молекуляр массаси 110 дан 230
гача борадиган 20 тагача углерод атомини тутади. У нефтни бевосита хайдаш
махрули бўлиб кўпи билан 20 фоиз каталитик крекинг компонентлари кушилган
бўлади. Дизель ёнилғисининг зичлиги 0,79—0,97 г/с
3
, ут олиш ҳарорати 35—80°С,
ёзлик ёнилга навлари учун хиралашиш ҳарорати —5°С дан юкрри эмас, қишлик
ёнилғи навлари учун эса —25 дан —30°С гача. Кртиш температураси хиралашиш
температурасидан 5—10°С пастроқ булиши керақ Кўп юк ортадиган
автомобиллар, тракторлар ва йул машиналарига урнатиладиган моторларда,
трактор ва йул машиналарида, сув транспорти ва темир йул транспортида, турли
энергетика курилмаларида дизель ёнилғидан фойдаланилади. У икки турда ишлаб
чиқарилади: тезюрар дизеллар учун енгил, унча ковушокқ булмаган ёкилги хрмда
секинюрар дизеллар учун юкрри крвушокли ёнилғи ишлаб чиқарилади.
Дизель моторлар анча тежамли бўлади, чунки улардаги ёқилғи
сарфи
карбюраторли моторларга нисбатан 30—40 фоиз паст, ёнадиган аралашманинг
сикилиш даражаси эса карийб икки баравар юкрри. Кейинги вактларда моторлар
конструкциясини такомиллаштириш, янги конструкцион материаллар ишлатиш
натижасида дизель моторларнинг кувват бирлишга ортиқча металл кетиши
камаймокда.
Дизель ёқилғи карбюраторли ёнилғидан фаркли улароқ углеводородларнинг
керосини, газойлли ва соляркали каби детонацияга мойил булмаган огиррокқ
фракцияларини тутади. Дизель ёкилгининг физик-кимёвий хоссалари, ёниш
иссиклиги, аланга олувчанлиги, фракцион таркиби ва ут олиш ҳарорати,
ковушоклиги, хираланиш ҳарорати, кристаллана бошлаш ва кртиш ҳарорати,
таркибида олтингугурт ва бошқа зарарли аралашмалар канчалиги
билан
тавсифланади. Реактив авиация моторлари учун нефтни бевосита хайдаш
махсуллари бўлмиш керосин ва лигроиндан, шунингдек айрим нефть
дистиллятлари газойль фракцияларининг иккиламчи олинган маҳсулотлар билан
хамда гидравлик тозаланган нафтларнинг бевосита хайдалган дистиллятларидан
ёқилғи сифатида
фойдаланилади.
1қорамой, камдан-кам холларда тошкўмир ва ёнадиган сланецларни қайта
ишлаш махруллари бўлмиш
козон-печь
ёнилғисининг энг кўп тарқалган туридир.
Улар келиб чикиши, таркибидаги олтингугурти ва вазифасига кура таснифланади.
Кррамой нефтни бевосита хайдаш жараёнида, шунингдек нефть маҳсулотларини
крекинг қилиб олинади. Газ турбина ёкилгиси ва рўзғор печь ёқилгиси нефтни
хамда иккиламчи маҳсулотларни бевосита хайдаш дистиллят фракцияларидан
ишлаб чиқарилади ва темир йул транспортида, халққ хўжалигининг бошкр
тармоқларида, шунингдек аҳолини
таъминлашда, майда комму-нал-маиший
корхоналар ҳамда қишлоқ хўжалик корхо-наларини таъминлашда фойдаланилади.
Ёниш иссиклиги, крвушоклиқ котиш ҳарорати, зичлиқ ут олиш ҳарорати,
куллилик таркибидаги олтингугурт ва бошқа аралашмалар кррамойнинг энг
муҳим тавсифларидир.
Сурков мойлари
ёкилги қаторига кирмайди ва унга ушбу бобда товар нефть
маҳсулоти сифатида каралади.
Улар машина ва механизмлар ишк;аланадиган
кисмлари-нинг ишқаланиши ва ейилишини камайтиришга, ишкала-ниш кучини
енгишга, энергия сарфини камайтиришга, машиналарнинг кизийдиган
кисмларидан иссиқ олишга, машиналарни коррозиядан муҳофаза этишга
мулжалланган. Улар ҳарорат, босим, тезлик ва бошқа
ишлатиш курсаткичлари
билан бирга техниканинг пухта ишлаши ва кўпга чидашини анчагина белгилаб
беради.
Do'stlaringiz bilan baham: