Тошкент кимё – технология институти

 
Diffuzion payvandlash 
Diffuzion payvandlashning bir necha turlari mavjud: qizdirilgan asbob orqali; issiq gaz bilan; 
infraqizil nurlar bilan; TVCH yordamida ta’sir etish orqali. SHuningdek polimerni payvandlashni 
uning eritmasi ishtirokida ham bu jarayonni olib borish mumkin.
Payvandlashni asosiy texnologik parametrlari quyidagilar: harorat (T
k
), isitish vaqti 
(τ
k
), 
payvandlanadigan yuzani siqish bosimi (R) hamda payvandlanadigan chokni bosim ostida sovitish 
vaqti.
Payvandlash diffuzion jarayon desak, ya’ni segment yoki makromolekulalarni ikki qatlami 
orqali o‘tishi unda isitish vaqti quyidagicha aniqlanadi: 
τ
k
= τ
0
yexr (D/RT
k
) 
bu yerda
τ
0
- diffuzion jarayon vaqti; 
D - diffuzion jarayonini aktivlash energiyasi. 
Ikki yuzani bir-biri bilan kontaktlash vaqti va bosimi materialni qovushqoqligiga bog'liq. 
YUqori qovushqoqlikka ega bo‘lgan polimerlarda makromolekulani diffuziyasi sekinlashgan bo‘ladi, 
shuning uchun payvanlanadigan yuzani yuqori bosim qiymati payvandlanadigan ikki yuzani 
kontaktini va polimer segmentlarni diffuziyasini yaxshilashga olib keladi, lekin ortiq yuqori bosim 
payvandlangan chokni xaddan tashqari yupqalashga olib keladi va agarda plyonkani birlashtirayotgan 
bo‘lsak materialni chokdan siqib chiqarishga olib keladi. Payvandlash nihoyasiga yetganda chok T 
<
T
yum.temp
gacha sovutiladi. Sovitish bosim ta’siridan keyin amalga oshirilsa talabga to‘g'ri keladi.
Xar xil polimerlarni payvandlashda har xil qo‘shimchadan yoki statik sopolimerdan 
(interpolimer) foydalaniladi. Odatda, bularni makromolekulasi tarkibidagi zanjir polimerlarni 
molekulalari tarkibida bo‘lishi yaxshi payvandlanishga olib keladi.
YUqori qovushqoqlikka ega ega bo‘lgan polimerlar shu polimer tarkibiga kirgan prisadkalar 
yordamida payvandlanadi. Bu prisadka tarkibiga plastifikatorlar qo‘shilsa yoki molekula massasi kam 
bo‘lgan shu polimer (oligomer) qo‘shilsa payvandlash unumli bo‘ladi.
Payvandlash jarayonida orientirlangan yoki strukturadagi polimerda teskari orientatsiya 
ketishi mumkin. Kristall polimerlari payvandlanadigan chokini sovutganda chokda rekristallizatsiya 
ham ketadi. Buning natijasida chok strukturasi qolgan hajm strukturasidan farq qilishi mumkin.
Payvandlash davrida (issiqlik ta’sirida, sovutilganda) chok atrofida qoldiq kuchlanish paydo 
bo‘ladi. Bundan qutilish uchun payvandlanadigan buyum ekspluatatsiyadan oldin ma’lum vaqt ichida 
ushlab turish kerak. SHuning uchun payvandlanadigan buyum "termoobrabotka" qilinadi va bu usul 
qoldiq kuchlanishni yo‘qotishga olib keladi. Termoobrabotka harorati shishalanish haroratiga yaqin 
bo‘lishi kerak.