Tоshkent «iqtisod moliya»

Xarajatli metodi (ustamalar metodi). Bu narx shakllanishining keng tarqalgan metodi bo‘lib, unga ko‘ra ushbu mahsulotning doimiy yoki o‘zgaruvchan xarajatlariga ushbu tarmoq foyda normasi uchun oddiy holda mos keladigan ustamalar qo‘yiladi. Masalan, tarmoq bo‘yicha qurilish firmalari ko‘pincha o‘z ishlarini loyiha qiymatiga o‘rtacha foydani qo‘shib baholaydilar. Bu metodning ommalashgani turlicha izohlanadi. Birinchidan, firma o‘z tovariga talabga nisbatan unga qilingan o‘z xarajatlarini yaxshi biladi. Bu ularni narxni shakllantirishda xarajatlar kalkulyatsiyasiga tayanish va haqiqatda ko‘rilgan zararni to‘liq qoplashga undaydi. Ikkinchidan, agar tarmoqning barcha ishlab chiqaruvchilari narxni shakllantirishning ushbu metodini qo‘llashsa, ularning narxi deyarli bir xil bo‘ladi. Ular orasidagi narxga oid bu kurash narx to‘g‘ridan to‘g‘ri talab bilan belgilanadigan tarmoqlar bilan solishtirilganda minimalligini bildiradi. Uchinchidan, ko‘pgina sotuvchi va iste’molchilar ustamalar metodi eng tuzatilgan, halol, chunki ikki tomon manfaatlariga amal qiladi va bir tomonning ikkinchi tomon hisobiga boylik orttirishiga yo‘l qo‘ymaydi, degan fikrni mahkam ushlab oladilar. Bunday narxni belgilashda (uni «harakatli narx» yoki «ustama bilan» deb atashga o‘rganilgan) talab darajasi hisobga olinmaydi va raqobatchilar narxining ta’siri e’tiborsiz qoldiriladi.
Narxni iste’molchiga yo‘naltirish metodi narxlarni iste’molchilarning tovarni qabul qilishlaridan kelib chiqib belgilashni ko‘zda tutadi. Potensial iste’molchilar tomonidan tovarning qabul qilinishi (idrok etilishi)ni o‘rganish uchun marketing tadqiqotlari zarur, shu bilan birga iste’molchining firma takliflariga kutilgan munosabatlarini ham shakllantirish lozim. Buning uchun tovarning maqsadli bozorga nisbatan munosabatlari, samarali namoyish etilishi, reklama qilish usullari bo‘yicha konsepsiyalar ishlab chiqish talab etiladi. Istalgan mahsulotni ishlab chiqarishga qo‘yish avval rejalashtirilgan narxni hisobga olgan holda va tovarning farqlanuvchi sifat xususiyatlarini ham qo‘shib, ishlab chiqarish hajmi hisob-kitobini bajarishni talab qiladi. Bunday yangi mahsulotlarning bahosi odatda, raqobatchilar narxidan yuqori bo‘ladi, shuning uchun sotuvchilar xaridorlarniular servisning yuqori darajasi, kafolatning davomli muddati, ushbu taklifning ishonchliligi va boshqa aniq ustuvorliklari uchun qo‘shimcha haq to‘layotganliklarini dalillar bilan ishontirishga shay turishlari kerak.
Narxning past darajasini mo‘ljallovchi xaridorlar uchun tovar ishlab chiqaradigan firmalar iste’molchi ongida asosiy ustuvorligi nisbatan arzon va sifatli bo‘lgan tovar obrazini shakllantirishlari kerak.