Tоshkent «iqtisod moliya»

10.2.-rasm. Narxdan qoniqqanlikning vujudga kelishi va oqibatlari
Qoniqqanlik – bu tovarlar sifatini kutilgan daraja bilan solishtirish, o‘rganish demakdir. Qoniqqanlik darajasining uch fazasi farqlanadi.

1. 
   Kutishning shakllanishi. Xaridorlar narxlarga nisbatan kutgan holatlarini, narx ularning ehtiyojlarini qondirishini, reklama va servis darajasini o‘rganadi. Normativ kutish kutilgandan ortig‘iga duch kelishi:
   
2. 
   Qiyoslash jarayoni. Xarid jarayonida xaridor tovar narxining alohida atributlarini his qiladi. Mavjud narxlar kutilgan narxlar bilan qiyoslanadi. Agar natijalar kutilgandan yomon bo‘lsa, narxdan qoniqmaslik vujudga keladi. Aksincha, xaridor narxdan qoniqadi.
   
3. 
   Narxdan qoniqqanlikning oqibatlari. Narxdan qoniqish ham chakana xaridor uchun, ham ulgurji xaridor uchun ko‘p ijobiy natijalarga, yangi bitimlar tuzilishiga sabab bo‘ladi. Xaridorlarning takroriy xarid qilib, firma mijoziga aylanishiga olib keladi.
   

Narxdan qoniqishni differensiallashgan holda ko‘rib chiqish lozim:

1. 
   Xaridorlar tovarni baholayotganda uning har bir belgisini baholaydilar. Masalan, avtomat kir yuvish mashinasining funksiyalari sonini, energiyani tejashini, dasturlar sonini, kir vazniga mo‘ljallanganini baholaydilar.
   
2. 
   Xaridorlar tovarning bir atributidan qoniqishsa, boshqasi uni qoniqtirmaydi. Masalan, avtomobil dizayni, markasi, narxi yoqsa, uning ko‘p benzin sarf qilishi yoqmaydi.
   
3. 
   Narxdan qoniqishning defferensial o‘lchovi o‘ziga xos axborot hisoblanib, yuqori diagnostik ahamiyatga ega. Amaliy ahamiyati ko‘p bo‘lib, narxdan qoniqishning o‘lchami hisoblanadi.
   

Tovar narxidan qoniqish ko‘p tomonlama baholangani uchun avval narx-navoni bo‘lishi mumkin bo‘lgan ehtimolli darajasini kutilgan daraja bilan baholab mahsulotdan mahsulotga, tarmoqdan tarmoqqa, sotuvchidan sotuvchigacha bo‘lgan holati o‘rganiladi.
Narxning sofligi (tiniqligi). Narx sofligi, aniqligi haqida iste’molchi to‘liq ma’lumotga ega bo‘lib, korxonaning tovarga qo‘ygan narxiga xaridorda ishonch hosil bo‘lishi kerak. Narxning sof belgilanganligi xaridorning qoniqish darajasini mezoni bo‘lib hisoblanadi.
Bu holda 4 vaziyatga e’tibor qaratish kerak.

1. 
   – vaziyat. Tovar yoki xizmatning yuqori nafliligi va narxning past darajadagi tiniqligi.
   
2. 
   – vaziyat. Tovar nafliligining yuqori darajasi va narxning yuqori darajasi tiniqligi. Bu holda xaridor tovardan yuqori naf olish bilan uning narxiga ishonch hosil qilib undan qoniqadi.
   
3. 
   – vaziyat. Xaridor tovardan, uning nafliligidan qoniqmaydi. Bu holda tovarga nima uchun pul to‘layotganidan ham qoniqmaydi. Bunday holat raqobatchi firmalar uchun juda qulay bo‘lib, u o‘z mahsulotlari bilan xaridorlarni o‘ziga jalb qilib oladi.
   
4. 
   – vaziyat. Tovar nafliligi kam va aniq bozordagi narxga nisbatan past daraja. Bu vaqtda korxona mahsuloti narxini raqobatdagi korxonaga nisbatan past narx belgilaydi, bunda undan ko‘radigan samara yuqori bo‘lmaydi.
   

Narx tiniqligini ko‘pgina chora-tadbirlar orqali ta’minlash mumkin: narxlarni muhokama qilish, xaridorlarni so‘rov qilish, narxlarning barqarorligini ko‘rsatish.