Toshkent farmatsevtika instituti

Qutirish virusi

Qutirish (lotincha Rabies, Lyssa, Hydrophobia) yovvoyi va uy xayvonlarning kasalligi sifatida qadimdan malum. Quturish virusi markaziy nerv sistemasi xujayralarini tanlab shikastlantiradi.

Shu munosabati bilan kasallik qo`zg`alish, talvasaga tushish bilan birga davom etadi, keyinchalik esa falajlar paydo bo`ladi.

Morfologiyasi va biologic xossalari. Qo`zg`atuvchisining kattaligi 100-150 nm keladigan tayoqcha shakliga ega bo`lib, parda bilan qoplangan. Shikastlangan xujayralar sitopplazmasida kiritmalar xosil qiladi, bu kiritmalar 1892 yili Babesh va 1903 yili Nergi topgangan. Ularni Babesh-Nergi tanachalari deb ataladi. Kiritmalar shakli sferik, kattalig 1-20 mkm, Romanovskiy usulida qizil rangga bo`yaladi. Ularning ammon shohi xujayralarida topilishi diagnostic axamiyatga egadir.

Chidamliligi. Quturish virusi tashqi muhitda kam chidamli: qizdirilganda, quyosh nuri va formalin, fenol, sulema singari dezinfektsiyalovchi moddalar tasir etganida tez xalok bo`ladi. 50% li glitserinida-20-40 C da bir necha yil saqlanib turishi mumkin.

Patogenezi va klinikasi. Quturishda inkubatsion davr 10-15 kun bo`lib, quturgan xayvon badanning qayerini tishlaganiga bog`liq. Yuz, bo`yin tishlanganida bu davr qisqaradi.

Epidemiologiyasi. Quturish kasalligining manbai yovvoyi xayvonlar: bo`rilar, tulkilar, chiyabo`rilar va boshqalardir, bular orasida quturish epizootiyalari bo`lib turishi mumkin. Odam uchun uy xayvonalri itlar bilan mushuklar xammadan katta axamiyatga egadir. Bularda kasallik belgilari infeksiya yuqqanidan keyin 3-6 hafta o`tgach paydo bo`ladi.

Xayvonlar 5-7 kuni boshlanadigan falaj xodisalar o`lib qoladi. Quturish virusi kasal xayvon odamni tishlaganida so`lagi orqali, shuningdek odamga suykalganida teri yoki shilliq pardalarga xayvon so`lagi tushib qolgan taqdirda yuqadi.