Toshkent farmatsevtika instituti

Ottirilgan immune taqchilik sindromi (SPID)

O’zida RNK tutadigan viruslar qo’zg’aydigan yuqumli kasallik bo’lib, ilk bor 1991 yilda AQSH da aniqlangan. Kasallikning o’ta yuqumli ekanligi, uning barcha mamlakatlarda tez tarqalib ketayotganligi va kasalga chalinganlar va virus tashuvchilarning ko’pchiligi o’lib ketayotganligi uchun SPID viruslarini yuqumli kasalliklarni qo’zg’ovchi boshqa viruslardan ajratib olgan xolda aloxida o’rganish maqsadga muvofiqdir.

Ilk bor 1983 yilda tavsiflangan SPID virusi Retroviridae oilasining Lentivirinae gruppasiga mansubdir. Bu virus tayoqchasimon yoki loviyaga o’xshash shaklda (ayrim hollarda doirasimon) bo’lib, diametric 100-140 nmga tengdir. Tashqi lipidli membranaga ega tarkibida glikoproteinning ikki turi (gp 41 va gp 120), oqsillarning ikki turi (p18 va r 24), RNK va revertaza fermenti mavjud. Revertaza fermenti (teskari transkiriptaza) SPID virusi bilan zararlangan to’qimalarning virusli RNK matrisasi bo’ylab kechadigan DNK iplari sintezi reaksiyasini katalizlaydi. Viruslar taksonomiyai bo’yicha xalqaro qo’mitaning 1986 yilgi tvsiyanomasiga ko’ra SPID virusi HIV ( inglizcha , human immunodefisiency virus ) deb yuritiladi. Bu virus T limfotsitlarga (xelperlarga) o’ta tropizimlik xususiyati bilan ajralib turadi. Xozirgi kunda o’zlarining yuzaki oqsilar bilan ajralib turuvchi HIV-I, HIV-II kabi turlari aniqlangan.

Spid viruslari atrof-muxit tasiriga uncha chidamli emas. U antiseptiklarning ko’pgina turlariga, masalan, etanol, efir, gipoxlorid natriy, betaprosiolakton, vodorod oksidi va boshqalarga sezgirdir. 56⁰ C issiqlikda 30 daqiqa qizdirilganda SPID viruslarining infeksion aktivligi 100-1000 marta kamayadi. HIV UF- va ionlovchi nurlar tasiriga chidamlidir.

SPID viruslari qon quyish va jinsiy yo’l bilan yuqadi. Xafli guruxga besoqolbozor, nashavandlar, qon yoki uning fraksiyalari quyilgan kishilar, biseksual va geteroseksual jinsiy xayot kechiradigan ayolu, erkaklar, shuningdek infeksiya yuqtrgan onalardan tug’lgan chaqal oqlar, transplantasiya yo’li bilan azolar ko’chirib o’tkazilgan resipientlar kiradi.

SPID belgilari turli xil bo’lib, bu kasallik bilan og’rigan bemorlarda turlicha ko’rinishda namoyon bo’ladi. Bazi bemorlarda virus yuqqandan keyin 4-6 hafta o’tgach, sariq isitmaga o’xshash kasallik boshlanadi. Bunda tana xarorati ko’tariladi, bosh og’riydi, bemor xolsizlanadi , bezlar kattalashadi, bo’g’imlar zirqirab og’riydi, dog’li-papulali toshma paydo bo’ladi. Oradan bir oz vaqt o’tgach: limfoadenopatiya, toliqish patalogik uyqu letargiya, tana og’irligining keskin kamayib ketishi ( bir necha xafta o’z og’irligining 10% ni yo’qotadi) kuzatiladi. Ayrim bemorlarda esa SPID kasalligi fonida ko’pincha opportunistic (og’iz bo’shlig’ining kandidozi, gerpes, follikulit, kontagioz mollyuks, dermatomikozlar, stafilokokkli impetigo, yuqumli seboriy ekzemasi) va sistemali ( salmonellez septisemiyasi, ezofagela kandidoz, pnevmositli pnevmoniya, sitomegalovirusli infeksiya, kriptokokkoz, toksoplazmoz, tuberkulez) yuqumli kasalliklar rivojlanadi.