Patologik mutatsiya. Zarur qismlardagi, masalan, fermentning faol markazi, retseptor, oqsilning uchlamchi yoki to`rtlamchi strukturasidagi muhim aminokislotaga tegishli bo`lgan sharoitda yuzaga chiqadi.
Mutatsiyalar spontan(tabiiy) yoki turli omillar ta’sirida kelib chiqishi mumkin. Tabiiy xatoliklar juda kamdan-kam hollarda uchraydi. Mutatsiya chaqiruvchi omillar mutagenlar deb aytiladi. Spontan mutatsiyalar sonini oshiruvchi tabiiy va yot mutagenlar farq qilinadi.
|
|
|
|
|
|
|
6 - jadval
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mutagenlar
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tabiiy mutagen
|
Yot mutagen
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
peroksidli
|
|
Kimyoviy moddalar
|
Fizikaviy
|
|
Biologik
|
faktorlar –
|
birikmalar,
|
|
– alkillovchi
|
mutagen
|
–
|
viruslar
|
–
|
hujayrada
|
aldegidlar,
|
erkin
|
birikmalar,
|
ion
|
|
fermentlarni
|
hosil
|
radikallar kiradi
|
oksidlovchilar,
|
nurlanishlar
|
|
bo’lishiga
|
imkon
|
|
|
gidroksilamin, azot
|
|
|
berib, uning DNKsini
|
|
|
kislotalari
|
|
|
shikastlaydi.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tabiiy mutagenlarga peroksidli birikmalar, aldegidlar, erkin radikallar kiradi. Yot mutagenlarga kimyoviy moddalar – alkillovchi birikmalar, azot kislotasi, gidroksilamin, oksidlovchilar; fizik – ionlovchi nurlanish va biologik omillar – masalan, viruslar hujayradagi DNK ni shikastlaydigan enzimlar kiradi.
Genetik buzilishlar va atrof muhit. Atrof muhit mutagenlari keyingi avlodlarda nihoyatda ko`p irsiy kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi. Masalan, radioaktiv nurlanish yuqori mutagen faollikka ega. Dunyo bo`yicha yiliga 15000 ga yaqin bolalar atmosferada yadro qurolining sinovi tufayli genetik nuqson bilan tug`iladi. Sanoat korxonalarining turli xil kimyoviy chiqindilari, o`simliklarni himoyalovchi kimyoviy moddalar bilan atrof muhitning zararlanishi hamma tirik organizmlarning genetik dasturiga salbiy ta’sir ko`rsatadi. Bugungi kunda oziq-ovqat qo`shimchalarining zararsizligi qayta ko`rib chiqilmoqda. Ayrim oziq-ovqat qo`shimchalari (konservantlar, ta’m beruvchi moddalar) mutagenlik xossalariga ega, shuning uchun ular mutagen faollik bo`yicha to`liq sinovdan o`tkaziladi.
Ko`pchilik dori vositalari ham yuqori mutagen faollikka ega, shu sababdan ular oldindan genetik tekshiruvdan o`tkaziladi. Kimyoviy dori vositalarini homiladorlik davrida qabul qilish juda xavfli, chunki ular yo`ldosh orqali embrion rivojlanishiga ta’sir etib, majruhlikka olib kelishi mumkin, preparatlarning bunday ta’siriga teratogen ta’sir deyiladi.
Dori vositalarini mutagenli salbiy ta’sirining oldini olish maqsadida teratogenlik faolligini har tomonlama tekshiruvdan o`tkaziladi va homiladorlik davrida dorilarni tayinlash chegaralanadi. To`plangan ma’lumotlarga qaraganda ko`pchilik uxlatuvchi, narkotik va tinchlantiruvchi vositalar davolash dozalarida homila hujayralariga mutagen ta’sir etmaydi. Terapevtik dozada antibiotiklar, sulfanilamidlar, vitaminlar xavf tug`dirmaydi. Shishga qarshi preparatlar, qisman kortikosteroidlar va antigistaminli moddalarda teratogen ta’sir yuzaga chiqish ehtimoli ko`proq.
Nazorat savollari
Oqsil sintezini qaysi preparatlar kuchaytiradi?
Oqsil sintezining ingibitorlari qanday ta’sir qiladi?
Genetik kod ko`chirilishi buzilishida qanday o`zgarishlar kuzatiladi?
Mutatsiyalar nima va ularning turlari.
Mutatsiya kelib chiqishiga qanday omillar sabab bo`ladi?
188
4.5. Oqsillar biosintezini boshqarilishi. Molekulyar kasalliklar.
Do'stlaringiz bilan baham: |