Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Papovaviruslar
oilasiga turli ko’rinishdagi popiloma (suyal) va poliom kasalliklarini 
sutemizuvchilar va odamlarda keltirib chiqaruvchi viruslar Papillomavirus va Polymavirus 
avlodlariga kiritilgan. Bu oila vakillarini strukturasidagi xarakterli xususiyat, ularning kapsidini 
yalong’och bo’lishi (superkapsidi yo’q) xisoblanadi. Viruslar o’lchami 45 nm bo’lib ikosaedral 
simmetriyaga ega bo’lib, tarkibida bir ipli halhasimon DNK va oqsil gistonlar tutadi.
Papovaviruslarning yana bir xarakterli xususiyati ularda globulyar nuklosomalardan tarkib 
topgan mini (kichik) xromosomalarni uchrashidir. Bular hujayra xromosomasini eslatadi. Bu oila 
vakilari odam, dengiz cho’chqachasi va tovuq eritrositlarini agglyutinasiyaga uchratish 
xususiyatiga ega xisoblanadi. Odamlarda kasallikning produktiv, abortiv va integrativ formalari 

---

178 
uchraydi. Papovaviruslar ho’jayin hujayralari DNK ni transkripsiyaga uchratishi va onkogen 
xususiyatni ham namoish qilishi mumkin. Papovaviruslarni diognostikasida birdan – bir yo’l 
virusni jarohatda popilomada (suyalda) topishga asoslangan. Bunda virus kerotinlashgan hujayra 
qatlamida to’liq virion ko’rinishida uchraydi. Hozirgacha virusni o’stirib olish yo’lga 
qo’yilmagan. Serologik usullar ham diognostikasida qo’llanilmaydi. Ohirgi yillarda o’tkir qirrali 
kandilomaning diognostikasida DNK gibridizasiya usuli qo’llanilmoqda. 
Adenoviruslar
oilasi (AD-adenoid - de. Bu oilaga ikkita avlod viruslari (birinchi avlodga 
sutemizuvchilarda kasallik keltirib chiqaruvchi Vastadenovirus -80 turlari mavjud va ikkinchi 
avlodga parandalarda kasallik keltirib chiqaruvchi Aviadenovirus 14 turi mavjud) kiritilgan. 
Adenoviruslar ham yalong’och kapsidli viruslar turkimiga kiradi (rasm -88). Virionni 
o’rtacha o’lchami 60-90 nm bo’lib, kapsidi 252 kapsomer tutadi ko’p qirrali ikosaedral 
simmetriyaga ega, tarkibida 240 gekson va 12 ta vertikal pentondan va unga birikkan nozik 
ipchalardan tarkib topgan. Genomi ikki ipli chiziqli DNK dan iborat bo’lib, oqsillar bilan birikib 
virusni zichlashgan mag’izini tashkil qiladi. Virus geksonlari viruslarning tipmaxsuslik antigen 
rolini bajaradi, bundan tashqari virusdan ajralganda toksik efektni keltirib chiqaradi. Penton 
virusni kam va umumiy oila uchun reaktiv eruvchan AG xisoblanadi. Tozalangan iplari virusni 
asosiy tipga hos maxsus antigeni bo’lib, unga qarshi tipga hos antitelalar hosil bo’ladi. Penton va 
ipchalar viruslarni gemagglyutinasiya xususiyatini keltirib chiqaradi. Virusning antigen xususiyati 
ularning klassifikasiyasiga asos bo’lgan. Hamma adenoviruslar bir tipdagi komplement bog’lovchi 
antigen tutadi va ularni KBR orqali aniqlash imkonini beradi. Turlarni aniqlashda (oldin serovarlar 
diyilgan) NR qo’llaniladi. 
Metodik ko’rsatma