Toshkent Farmatsevtika Instituti Sanoat farmatsiya fakulteti Biotexnologiya yo’nalishi 101-b guruh talabasi To’xtamishov Xurshidbekning Noorganik kimyofanidan mustaqil ishi

Toshkent Farmatsevtika Instituti Sanoat farmatsiya fakulteti Biotexnologiya yo’nalishi 101-b guruh talabasi To’xtamishov Xurshidbekning Noorganik kimyofanidan mustaqil ishi

MAVZU:Kompleks birikmalarni valent bog’lanishi

Valent bog‘lanishlar nazariyasiga muvofiq, koordinatsion birikmalarda markaziy ion bilan ligandlar orasida donor-akseptor bog‘lanish hosil bo‘ladi: markaziy ion akseptor, ligandlar donor vazifasini bajaradi, bu nazariyada markaziy ion orbitallarining g i b r i d l a n i s h i ham nazarda tutiladi.

Nazarda tutiladigina emas, xatto muhim ahamiyatga ham ega. Gibridlanish konsepsiyasi koordinatsion birikmalar uchun L. Poling tomonidan rivojlantirildi. Bu konsepsiya, koordinatsion birikmalarning struktur formulalarini valent bog‘lanishlar usuli asosida izohlashga imkon beradi.

Misol tariqasida koordinatsion ion [Ag(NH3),] ni valent bog‘lanishlar
nuqtai nazaridan qarab chiqaylik.
Kumush ioni Ag+ ning elektron konfiguratsiyasi Z=47 [Kr] 4d105s05p0
yoki faqat tashqi valent qavatni
tasvirlasak: Ag+ dan ibooat.
Ag+ ning valent qavatidagi to‘rtta bo‘sh katakdan faqat ikkitasi (5s- bilan 1 ta 5r-) elektron juftlar uchun akseptorlik vazifasini bajaradi.
Kumush ionining 5s- va bitga 5r- orbitallaridan ikkita gibridlangan sp
orbital hosil bo‘ladi. ning bu ikkita gibrid orbitaliga ikkita ammiak
molekulasi yaqin kelib, bu gibrid orbitallarni NN 3molekulalari o‘zining
taqsimlanmagan elektron juftlari ishg‘ol etgan orbitallari bilan qoplaydi:
Natijada ammiakning taqsimlanmagan elektron jufti kumush bilan azot
atomi orasida umumlashadi, bu holat elektron jufti uchun energetik jihatdan
afzalrok, bo‘ladi, bunday koordinatsion bog‘lanish oddiy kovalent bog‘- dan
farq kilmaydi.
Metall atomidagi elektron juftning ligand atomiga o‘tashi natijasida hosil
bo‘lgan bog‘lanish donor-akseptor bog‘lanish ko‘rinishining bir turi
bo‘lganligi uchun uni dativ
р-bog‘lanish (yoki р-donor bog‘lanish) deb
ataladi. Dativ
р-bog‘lanish p-orbitallar ishtirokida ham borishi mumkin.
Lekin d-orbitallar ishtirokida borgan
р-donor bog‘lanish birmuncha pishiq,
bo‘ladi.
Bu jadvalning birinchi va ikkinchi tartib raqamidagi ligandlar «universal»
ligandlar jumlasiga kiradi, chunki ular deyarlik l-akseptor xossalari u kadar
kuchli bo‘lmagan barcha markaziy atomlar bilan koordinatsion birikmalar
hosil qiladi.
3-qatordagi ligandlar, I, II va III yonaki guruxcha metallari bilan
koordinatsion birikmalar hosil qiladi. 4- va 5- qatordagi ligandlar d-
orbitallari elektronlar bilan qisman yoki batamom to‘lgan metallar bilan
koordinatsion birikmalar hosil qiladi.
Yana
щuni aytib o‘tash kerakki, davr
ichida chapdan o‘ngga o‘tgan sayin ikki bir-biriga qarama-karshi holat
namoyon bo‘ladi: birinchisi — bo‘sh orbitallarnnig soni kamayib boradi; bu
holat metallning maksimal koordinatsion sonini kamaytiradi, binobarin,
koordinatsion birikmalar hosil bo‘lishiga birmuncha chek qo‘yadi;
ikkinchisi — metall atomidagi energetik pogonalar chuqurlashadi, demak,
markaziy ion valent orbitallarining energiyasi kamayib ligandlarning
energiyalariga tenglasha boradi. Natijada metall va ligand orasidagi
bog‘lanish pishiqlana boradi.
E’tiboriz uchun tashakkur!!!