Toshkent Farmatsevtika instituti Sanoat farmatsiya fakulteti 104B guruh talabasi Narzullayev Saidumarxon

Toshkent Farmatsevtika instituti Sanoat farmatsiya fakulteti 104B guruh talabasi Narzullayev Saidumarxon

Elektronlar, neytron va boshqa zarrachalar difraksiyasi. Radioaktiv yemirilish-lar. Nishonli atomlar. Biosfera va fizik maydon. Atrof muhit va insonning fizik maydoni.

Reja:

• Difratsiya
• Elektronlar difratsiyasi
• Radioaktivlik
• Biosfera
• Fizik maydon

Elektronlar difratsiyasi

• Elektronlar difraksiyasi— elektronlarning kristallarda yoki suyuqlik va gaz molekulalarida elastik sochilishidir. Bunda elektronlarning birlamchi dastasidan maʼlum burchaklarga ogʻdirilgan qoʻshimcha dastalar hosil boʻladi. Bunday dastalarning boshlangʻich yoʻnalishdan ogʻish burchaklari va intensivligi sochuvchi moddaning strukturasiga bogʻliq. 1927-yilda Amerikalik fiziklar K.Devisson va L.Jermer kristall plastinkada sochilayotgan elektronlarning difraksiyalanishini tajribada kuzatib,kashf etilganlar. Bu bilan Lui de Broylning zarralarning toʻlqin xossalari haqidagi gipotezasi eksperimental tasdiqlandi.

Elektronlar difraksiyasi elementar zarralar,xususan,elektronlar oqimi ham yorugʻlik kabi toʻlqin tabiatga ega ekanligini isbotlaydi. Elektronlar difraksiyasi elektronogramma jism tuzilishini oʻrganishda qulay usul hisoblanadi. Plastinkaning yupqa sirt qatlamida roʻy beradigan oksidlanish, kristallanish, toblanish jarayonlari, polimerlarning tuzilishi va boshqalar shu usul bilan aniqlanadi. Neytronlar difraksiyasi yordamida qattiq jismlarning kristall tuzilishi toʻgʻrisida maʼlumotlar olish, jismlarning magnit xususiyatlarini oʻrganishi mumkin. Monoxromatik neytronlar olishda, neytronlar spektrografiyasida va jism tuzilishini oʻrganishda neytronlar difraksiyasi tatbiq qilinadi.

Difratsiya

• Difraksiya (lotincha: diffractus — „singan“ ) toʻlqinlarning harakat yoʻnalishida uchragan toʻsiqlarni aylanib oʻtishi difraksiyadir. Har qanday toʻlqin harakatiga tegishli, toʻlqin uzunligi toʻsiq oʻlchamiga teng yoki undan katta boʻlsa, difraksiya hodisasi roʻy beradi. Tovush, yorugʻlik nuri, rentgen nurlari, elektronlar, neytronlar tarqalganda difraksiya hodisasi kuzatiladi. Yorugʻlik difraksiyasi, Zarralar difraksiyasi, Radio-toʻlqinlar difraksiyasi, Toʻlqinlar difraksiyasi, Elektronlar difraksiyasi, Rentgen nurlar difraksiyalari hisoblanadi.

Agar yorugʻlik yoʻliga ekran qoʻyilsa, uning orqasida soya sohasi paydo boʻladi. Tovushning yoʻlini toʻsish esa unchalik oson ish emas, uni devor orqasida turib ham eshitish mumkin. Toʻlqinning geometrik soya sohasiga kirib borishi difraksiya deyiladi. Toʻlqin uzunligi toʻsiqning oʻlchamlari bilan taqqoslanarli boʻlganida difraksiya namoyon boʻladi.
Tovush toʻlqinlarining nisbatan uzunligi (ular metrlarda oʻlchanadi) tufayli, ular toʻsiq chetlaridan osongina aylanib oʻta oladi. Suvning sirtida ham toʻlqinlar difraksiyasini xuddi shu tarzda kuzatish mumkin. Toʻlqin uzunligi mikrometrning ham ulushli tartiblarida boʻlgan yorugʻlik difraksiyasini esa oddiy sharoitlarda kuzatish oson emas. Uzoq vaqt mobaynida yorugʻlik nurlari doimo toʻgʻri chiziq boʻylab tarqaladi deb hisoblanar edi.