Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

 ―Rangli inqilob‖lar.  
Rangli  inqilob  –  deb  ko‗pincha  qator  SHarqiy  Evropa  mamlakatlarida,  mahalliy  aholining 
uyushtirgan,  harbiylar  ishtirok  etmagan,  ammo  odatda  siyosiy  rejim  almashinishi  bilan  tugallanadigan 
ko‗cha  tartibsizliklari  va  ommaviy  namoyishlariga  aytiladi.  Ba‘zi  ana  shunday  mamlakatlarda  hatto 
hokimiyat  tepasidagi  sulolalar  ham  almashadi.  Hozirgi  paytda  aynan  qanday  hodisani  rangli  inqilob 
nomi bilan atash to‗g‗risida yagona fikr mavjud bo‗lmasa ham, biroq barcha tadqiqotchilar Gruziyadagi 
Atirgullar  inqilobi  va  Ukrainadagi  inqilob  aynan  rangli  inqilob  bo‗lganligini  uqtiradilar.  Ko‗pgina 
tadqiqotchilar YUgoslaviyadagi Buldozerlar inqilobini ham shu nom bilan atash mumkin deb aytadilar. 
Ba‘zilar  fikricha,  Qirg‗izistonda  bo‗lib  o‗tgan  Lolalar  inqilobini  ham  rangli  inqiloblar  sirasiga 
kiritish mumkin. Ammo bu fikrga qarshi chiquvchilar ham yo‗q emas. 
Qator OAV va boshqa manbalarda shu kabi inqiloblar ro‗yxati yanada kengroq beriladi: 

 
2003 – Gruziyadagi Atirgullar inqilobi; 

 
2004 – Ukrainadagi Zarg‗aldoq rang inqilob; 

 
2005 – Qirg‗izistondagi Lolalar inqilobi; 

 
2006 – Belorussiyada inqilob qilishga urinish; 

 
2008 – Armanistondagi rangli inqilob qilishga urinish; 

 
2009 – Moldaviyada rangli inqilob qilishga urinish. 
Bu  kabi  inqiloblar  oppozitsiya  o‗zi  mag‗lub  bo‗lgan  saylovlardan  keyin  amalga  oshiradigan 
ommaviy mitinglar, namoyish va ish tashlashlar shaklida amalga oshadi. Oppozitsiya bu hollarda saylov 
qonunchiligi  buzilganligi,  bu  saylovlar  xalq  irodasini  ifoda  etmasligini  uqtirib  ko‗chalarga  chiqadilar. 
Ommaviy  chiqishlar yo  qayta  ovoz berish o‗tkazilishiga (Ukraina),  yo  hokimiyat idoralari binolarining 
omma tomonidan bosib olinishiga olib keladi (YUgoslaviya, Gruziya, Qirg‗iziston). 
Inqilob  korrupsiyaga  qarshi  va  radikal-demokratik  shiorlar  ostida  o‗tadi.  Bu  holda  Russo  xalq 
suvereniteti  g‗oyalari  asosiy  o‗rin  tutib,  unda  xalq  (ko‗chaga  ongli  ravishda  chiqqan  fuqarolar)  rejim 
tomonidan aldangan, noto‗g‗ri yo‗lga olib kirilgan ommaga qarshi qo‗yiladi. 
Inqilobdan  oldin  yoshlar  tashkilotlari  shakllantirilib,  ular  o‗z  navbatida  ―inqilob  dala 
otryadlari‖ni tashkil etadilar. 
Inqiloblar  qon  to‗kishlarsiz  o‗tadi.  Ularda  Gandi  faoliyati  va  politsiyachilarga  gullar  ulashgan 
xippilar harakati ta‘siri seziladi. Inqilob brendi (ramzi) sifatida ―tajovuzkor bo‗lmagan rang‖ (ya‘ni qizil 
yoki qora emas) tanlanishi ham inqilob tinchlik yo‗li bilan amalga oshirilishiga ishora. 
SHu  bilan  birga  inqilob  ishida  harbiylar  va  politsiyaning  aralashmasligi  yoki  qat‘iy  va  keskin 
harakatlarga yo‗l qo‗ymasligi ham jiddiy rol o‗ynaydi. Biroq Qirg‗izistonda hukumat idoralariga tegishli 
binolar  kuch  bilan  egallanganidan  so‗ng  politsiya  bilan  ro‗y  bergan  to‗qnashuvlar  va  do‗konlar  talon-
taroj qilinishi oqibatida bir qancha kishi jabrlangan (halok bo‗lganlar yo‗q). 
Ba‘zilar  ko‗cha  namoyishlarining  J.Sorosning  ―Ochiq  jamiyat‖,  Garvard  universiteti,  Albert 
Eynshteyn instituti, Xalqaro respublika instituti va Milliy demokratiya instituti (AQSH), Zo‗ravonliksiz 
(Kuch  ishlatilmaydigan)  mojarolar  xalqaro  markazi,  Londondagi  Strategik  tadqiqotlar  xalqaro  instituti 
kabi  jamg‗armalarning  grant  va  stipendiyalari  bilan  bog‗liqligi  to‗g‗risida  uqtirmoqdalar.  2006  yilning 
aprelida ―Moskovskie novosti‖ gazetasi savollariga javob bera turib, A.I.Soljenitsin shunday degan edi: 
―NATO  o‗zining  harbiy  apparatini  ochiq-oydin  rivojlantira  borib,  ham  Evropa  sharqi  orqali,  ham 
Rossiya janubidan o‗rab olishga harakat qilmoqda. Bu yo‗lda rangli inqiloblarni moddiy va mafkuraviy 
qo‗llab-quvvatlash  va  SHimoliy  Atlantika  manfaatlarining  Markaziy  Osiyoga  tatbiq  etilishi  kabilardan 
foydalanmoqda‖. 

---

78 
 
 ―Dunyo  fuqaroligi‖.  Kosmopolitizm  -  yunon,  kosmopolites  –  “dunyo  fuqarosi”)  -  dunyo 
fuqaroligini da‘vo qilish, shuningdek, milliy va davlat suverenitetini rad etish, turli milliy an‘ana, madaniyat 
hamda  vatanparvarlik  tuyg‗usidan  voz  kechish  g‗oyasini  ilgari  suradigan  qarash.  Kosmopolitizmning 
negizlari  antik  davr  falsafasida  vujudga  kelgan.  Qadimgi  yunon  faylasufi  Laertiyning  ta‘kidlashicha, 
"kosmopolit"  so‗zi  ilk  bor  kiniklar  ta‘limoti  vakili  sinoplik  Diogen  tomonidan  qo‗llangan.  Boshqa  bir 
yunon  mutaffakiri Plutarxning  fikriga  ko‗ra,  ushbu  tushunchani  kitionalik Zenon kiritgan. Epiktet nazarida 
esa kosmopolitizm atamasining  muallifi  Suqrot  bo‗lgan.  Uning aytishicha,  «Agarda  faylasuflarning  odam  va 
Xudoning  o‗rtasida  yaqinlik  bor,  degan  fikrlari  to‗g‗ri  bo‗lsa,  unda  insonning  vatani  qaer  degan  savolga 
Suqrotning  men  afinalik  ham,  karfagenlik  ham  emasman,  men    kosmopolitman,  degan  so‗zlari  bilan 
javob berish lozim» bo‗lgan. Bunday ma‘lumotlar Sitseron asarlarida ham uchraydi. Ayrim tadqiqotchilarning 
fikriga ko‗ra, kosmopolitizm g‗oyalari sofistlar ta‘limotining tarafdorlari asarlarida ham ifodalangan. Antik 
polisni  inqiroziga  sabab  bo‗lgan  Peloponess  urushlari  makedoniyalik  Iskandar  imperiyasining  paydo 
bo‗lishi,  keyinchalik  esa  Rim  hukmronligining  kuchayishi  turli  mazmundagi  kosmopolitik  qarashlarni 
keltirib chiqargan. Makedoniyalik Iskandar, Mark Avreliy bu g‗oyalarni yangi hududlarni qo‗lga kiritish 
harakatlarida  ko‗rgan  bo‗lsa,  stoiklar  -  Zenon  va  Kitiona  kosmopolitizm  idealini  kishilarning  hayotini 
umumjahon  qonunlari  orqali  amalga  oshirish  imkonini  beradigan  yagona  ijtimoiy  shaklni  izlashda  deb 
bilgan.  Bugungi  kunda  kishilik  jamiyatining  global  yaqinlashuvi,  avvalo,  texnik  taraqqiyot,  transport 
vositalari,  aloqa  va  kommunikatsiya  tarmoqlari,  mikroelektronikaning  rivojlanishi  bilan  bog‗liq. 
Postkommunistik makonda mustaqil davlatlarning vujudga kelishi, ularning bozor iqtisodiyotiga o‗tishi va 
jahon xo‗jalik aloqalari tizimiga faol kirishishi globallashuvning yana bir kuchli omiliga aylandi. Hozirgi 
davrda  globallashuv  jarayonining  kengayishiga  aholining  ijtimoiy-iqtisodiy  faolligi,  ayniqsa,  ishchi 
kuchining  migratsiyasi  sezilarli ta‘sir qilmoqda. Dunyoning  birorta ham davlati migratsiya jarayonlaridan 
chetda  qolayotgani  yo‗q.  Buning  ham  o‗ziga  xos  sabablari  bor.  Avvalo,  donor  davlatlar,  ya‘ni 
migrantlarni  etkazib  beradigan  mamlakatlarda  aholining  tez  o‗sishi,  mehnatga  layoqatli  bo‗lgan  aholi 
orasida  ishsizlik  darajasining  yuqoriligi,  maoshning  pastligi,  etarli  darajada  hayot  kechirish  uchun  zarur 
bo‗lgan  yuqori  ish  xaqi  to‗lanadigan  ish  topish  va  o‗z  kasbiy  mahoratini  oshirish  imkoniyatining 
cheklangani shular jumlasidandir. Retsipient, ya‘ni qabul qiluvchi davlatlar uchun esa, qo‗shimcha arzon 
ish  kuchiga,  yuqori  malakali  mutaxassislarga  ehtiyoj,  hayot  sharoitlari  va  maoshning  yuqori  darajasi  xos 
bo‗lib,  bu  esa  mehnat  migratsiyasi  uchun  qulay  sharoit  yaratmokda.  Aholining  siljishi,  o‗z  navbatida, 
ob‘ektiv  hodisa  bo‗lib,  ma‘lum  ma‘noda  xalqaro  aloqalar  va  iqtisodiy  hamkorlikka  ko‗maklashadigan 
jarayonlarning  rivojlanishiga,  xalqaro  transport  va  kommunikatsiya  vositalarining  takomillashuviga, 
shuningdek,  aholining  xalqaro  moliyaviy  tuzilmalardan  keng  foydalanishiga,  axborot  tarqatish  sur‘atiga 
ijobiy ta‘sir etadi.