Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kaedrasi "iqtisodiyot nazariyasi"

      3-
 
Mulkchilik munosabatlarining mohiyati 
Islomda mulk tushunchasi, uning mohiyati odamlar qo`lidagi boylik – bu Allohning boyligi, 
insonlar esa uning faqat erdagi boshqaruvchilari degan tushunchaga asoslanadi.  
«Qo`lida mulk bo`lgan zot (Alloh) ulug`, muqaddas bo`ldi. U barcha narsaga qodirdir». 
Har  qanday  jamiyatning  iqtisodiy  tizimi  mulkchilikdan  boshlanadi.  Mehnat  orqali 
avloddan-avlodga o`tgan boyliklar va tabiat in'om etgan boyliklar mulk bo`lib kelgan. Mulk egasi 
bo`lish  yoki  bo`lmaslikka  qarab,  kishilarning  jamiyatdagi  mavqei,  ularning  ijtimoiy  maqomi 
yuzaga keladi. Iqtisodiyot doimo mulkiy munosabatlarga asoslanadi. Mulkchilikning qay darajada 
rivojlanganligi  mamlakat  iqtisodiy  ravnaqini  ko`rsatib  beradi.Mulkchilik  munosabatlari  - 
jamiyatdagi  boyliklarni  o`zlashtirish  xususidagi  iqtisodiy  munosabatlar.  Mulkchilik,  birinchidan, 
inson  bilan  boylik  o`rtasidagi  munosabat,  ikkinchidan,  boylik  yuzasidan  kishilar  o`rtasidagi 
munosabat. Mulkchilik o`zlashtirish borasidagi munosabat bo`lar ekan, u egalik qilish, foydalanish 
va  tasarruf  etishning  yaxlitligini  taqozo  etadi.  Mana  shu  uch  jihat  mulkchilikning  ajralmas 
unsurlaridir.Egalik  qilish  -  mulkdorlik  xuquqining  mulk  egasi  qo`lida  saqlanib  turishidir.  Egalik 
sharoitida mulk bo`lgan boylik qisman o`zlashtiriladi. Mulkka egalik saqlangan xolda, uni amalda 
ishlatish  o`zga  qo`lida  bo`ladi.  Buning  oqibatida  mulkdan  kelgan  naf  ikki  qismga  ajraladi:  bir 
qismini mulkdor, ikkinchisini mulkni amalda ishlatuvchi o`zlashtiradi. Foydalanish, ishlatish-mulk 
bo`lgan  boylikni  iqtisodiy  faoliyatda  qo`llab,  xo`jalik  jarayoniga  kiritib,  undan  natija  olish. 
Foydalanish  yuz  berganda  boylik  daromad  topish  yoki  shaxsiy  ehtiyojni  qondirish  uchun 
ishlatiladi.  Mulkdor  o`z  mulkini  o`zi  ishlatganda  egalik  qilish  va  foydalanish  bir  qo`lda  bo`ladi. 

---

42 
 
Ya'ni mulkdor  mehnatidan topgan  foydani o`zi  o`zlashtiradi.Tasarruf etish  -  mulk bo`lgan boylik 
taqdirini  mustaqil  hal  etish,  ya'ni  mulkni  sotib  yuborish,  ijaraga  berish,  merosga  qoldirish, 
asrab-avaylab  ko`paytirish  yoki  uni  yo`qotib  yuborishdan  iborat  xatti-harakatlarni  amalga  oshira 
bilishdir. 
Mulkdor  o`z  mol-mulkiga  nisbatan  qonunga  zid  bo`lmagan  har  qanday  xatti-harakatlarni 
qilishga  haqlidir.  U  mulkdan  qonun  bilan  taqiqlanmagan  har  qanday  xo`jalik  yoki  boshqa 
faoliyatni amalga oshira oladi.