Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

 

---

44 
 
Masalan:  0,8036  g  tahlil  uchun  olingan  kalsiy  xlorid  tortimi  100,0  ml  li 
o‘lchov  kolbasiga  (W)  solindi  va  belgisigacha  suv  quyildi.  Shu  eritmadan 
olingan  25  ml  (V
a
)  alikvotni  titrlash  uchun  0,05  mol/l  trilon  B  eritmasidan 
(K=1,02) 18,0 ml sarf bo‘lgan bo‘lsa, tortim tarkibidagi kalsiy xlorid miqdorini 
hisoblang. Trilon B ning kalsiy xlorid bo‘yicha titri 0,01095 g/ml. 
 
Hisoblash:  
a
a
V K T 100
18 1,02 0,01095 100 100
, %
100, 07 100,1
V
V
W
g
a
a
  











 
Tarkibida  kristallizatsion  suv  saqlagan  yoki  gigroskopik  xususiyatga  ega 
bo‘lgan  dori  moddalar  saqlash  vaqtida  namligi  o‘zgarishi  massasining  ortishi 
yoki kamayishiga olib keladi. Bu o‘z navbatida dori moddasining nisbiy  massa 
birligini o‘zgarishiga, bu esa me’yorni buzilishiga olib keladi. Bunday hollarda 
me’yoriy hujjat talablariga ko‘ra dori modda miqdori (g, %) quruq modda hisobi 
bo‘yicha topiladi. Buning uchun yuqorida keltirilgan formulalarga namlik omili 
(B,  %)  olib  tashlangan  absolyut  quruq  tortim  massasi  qo‘yilishi kerak:  a(100 – 
B).  Bunga  bog‘liq  holda  hisoblash  formulalari,  masalan,  2.5  formula 
quyidagicha o‘zgaradi: 
V K T 100 100
, %
,
(100
)
g
a
B
  




 
Masalan: 1,5065 g natriy benzoat (Mr. 144,11) tortimini titrlash uchun 0,5 
mol/l  xlorid  kislota  eritmasidan  (K=0,99)  20,5  ml  sarf  bo‘lgan  bo‘lsa  tortim 
tarkibidagi natriy benzoat massasini quruq modda bo‘yicha miqdorini hisoblang. 
Tahlil  uchun  olingan  moddaning  qurutishdagi  massa  yo‘qotishi  3%  ni  tashkil 
qiladi. 
 

---

45 
 
Hisoblash: 
 
f
ekv
(A) = 1 
E(A) = f
ekv
 (A)·M(A) = M(A) = 144,11 (g/mol) 
 
T B/A=N(B)·E(A)/1000=0,5·
 
144,11 /1000=0,07205 (g/ml)  
 
V K T 100 100
0,5 0,99 0,07205 100 100
, %
100, 06 100,1
(100
)
1,5065 (100 3)
g
a
B
  













 
Ba’zi  dori  moddalarining  miqdoriy  tahlilida  titrimetrik  usullar  bilan  bir 
qatorda gravimetrik usuldan ham foydalaniladi. Bu o‘zining o‘ta aniqligi (0,2 % 
gacha) va amalga oshirilishining qulayligi bilan ajralib turadi. me’yoriy hujjatda 
gravimetrik  tahlilning  kimyoviy  cho‘ktirishga  asoslangan  turli  xil  turlari 
keltirilgan.  Bunda  tahlil  qilinayotgan  moddaning  qandaydir  reaktiv  bilan 
ta’sirlashib  hosil  qilgan  cho‘kma  massasiga  asosan  miqdoriy  tahlil  o‘tkaziladi. 
Cho‘kma  ajratiladi,  yuviladi,  doimiy  massagacha  quritiladi  va  tortiladi. 
Gravimetriya  usuli  bo‘yicha  dori  moddasining  miqdori  quyidagi  formula 
bo‘yicha aniqlanadi: 
2
1
F 100
, %
;
a
g
a
 
 
 
bu  yerda:  a
2 
–  qoldiq  massasi  (gravimetrik  forma),  doimiy  og‘irlikkacha 
qurutilgan miqdori, g; 
a
1
 – tahlil uchun olingan tortim massasi, g; 
F – hisoblash omili yoki gravimetrik omil. 
Hisoblash omili (F) quyidagicha hisoblanadi: 
1
2
;
M
F
M

 

---

46 
 
 
bu yerda: M
1 
– aniqlanayotgan dori moddasining molyar massasi, g/mol; 
M
2
 – gravimetrik formaning molyar massasi, g/mol.