Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to


 Dori moddalarni tahlilida polyarimetriya usulini qo‘llanilishi



Download 1,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet76/105
Sana13.05.2020
Hajmi1,67 Mb.
#50372
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   105
Bog'liq
Фармацевтик киме фанидан масалалар тўплами

3.3. Dori moddalarni tahlilida polyarimetriya usulini qo‘llanilishi 
Polyarimetriya  usul-  moddalarning  undan  o‘tayotgan  qutblangan  nur 
sathini ma’lum bir burchakka burishga asoslangan. (Oddiy nurning tebranishlari 
xamma  tekisliklarda  sodir  bo‘lib,  nurning  yo‘nalishiga  perpendikulyar  bo‘ladi. 
Yorug‘lik  yoki  nurni  polyar  deb  bitta  tekislikda,  ya’ni  tebranish  tekisligida 
tebranilayotgan  aytiladi.  Tebranish  tekkisligiga  perpendikulyar  tekkislikni 
polyar  deb  ataladi).  Bu  xususiyat  optik  faollik  deyiladi.  Dori  moddalarni  optik 


160 
 
faolligi ularning tarkibida kamida to‘rtta uglerod atomning mavjudligi va ularni 
nur  tekisligini  har  xil  tomongan  burishlariga  asoslangan.  Bunday  atom 
assimetrik  uglerod  atomi  deladi  va  yuldizcha  *  bilan  belgilanadi.  Dori 
moddalarining tarkibida bitta (atropin sulfat) yoki bir nechta (levomitsetin, xinin 
va b) asimmetrik uglerod atomi bo‘lishi mumkin. 
 
  
Dori  moddalarning  farmakologik  ta’siri  bilan  fazoviy  konfiguratsiyasi 
bog‘liq bo‘lganligi uchun ularning optik faolligi aniqlanadi. 
Ko‘pchilik  organizmning  biologik  tizimlari  stereo  spetsifik  bo‘ladi, 
shuning 
uchun 
organizmdagi 
reaksiyalarning 
ketishi, 
hamda 
tezligi 
reagentlarning optik izomerlariga bog‘liq bo‘ladi. 
Eng kerakli biologik katalizatorlar (fermentlar) va birikmalar, ular asosida 
olinadigan,  gormonlar,  alkaloidlar,  antibiotiklar  va  boshqa  tabiiy  birikmalar 
optik faolligi bilan xarakterlanadi.  
 Masalan,  shakar  D-glyukoza  hayvonlar  metabolizmida  muhim  joy 
egallagan.  U  vitamin  C  ishlab  chiqishini  ta’minlaydi.  L  –  glyukoza  esa, 
hayvonlarning  metabolizm  mahsuloti  va  zamburug‘larning  fermentatsiya 
mahsuloti  ham  emas.  (-)  adrenalinning  gormonal  aktivligi  (+)  adrenalin 
aktivligiga  qaraganda  ancha  faollroq.  (+)Efedrin  esa  nafaqat  dori  moddasi 
xususiyati  bo‘yicha  aktiv,  balki  (-)  efedringa  halaqt  beradi.  Levomitsetin  va 
sintomitsinlarning  antimikrob  faolligi  chapga  buruvchan  D(-)-treoizomerga 
bog‘liq bo‘ladi. Sintomitsinning tarkibiy qismi bo‘lgan o‘nga buruvchi izomeri 
(dekstromitsetin),  nafaqat  antimikrob  aktivlikka,  balki  organizmni  zaharlash 


161 
 
xususiyatiga  egadir.  Ya’ni  u  MNS  ta’sir  etib,  qo‘zg‘aluvchanlikni  oshiradi, 
qo‘rqish xissini va boshqalarni chaqiradi. 
Optik  faol  moddalar uchun nafaqat  fazoviy  kofiguratsiyasining  aksi,  ya’ni 
assimetrik  atom  markazidagi  radikallarning  joylashishi,  hamda  erituvchi 
tabiatiga bog‘liq holda fizik-kimyoviy xususiyatlarini o‘zgarishi hisobga olinishi 
shartdir.  Fazoviy  konfiguratsiyasi  bo‘yicha  optik  faol  moddalar  D  (Dextrum  - 
o‘ng),  L  (Laevus-  chap)  yoki  R  (Rektus  –  o‘ng),  S  (Sinister-  chap)  – 
sistemalarga  bo‘linadi.  D,  L  –  sistemasining  asosiga  D-  yoki  L-  glitsirin 
aldegidining sterik qatori yotadi, bu birikma taqqoslash uchun tanlangan. R, S – 
sistema  esa  dori  moddasining  konfiguratsiyasi  nomlashi  uchun  guruh  yoki 
atomlarning  kattaligiga  qarab  tartiblangan,  assimetrik  uglerod  atomi  bilan 
bog‘langan bo‘ladi.  
Dori  moddalari  uchun  nafaqat  polyarizatsiya  tekkisligining  burishi  va 
yo‘nalishi emas, balki bu kattalikni miqdoriy tavsiflanishi kerakdir. MX binoan 
optik  faol  birimalarni  polyarimetr  yordamida  burish  burchagi  o‘lchanadi.  U 
polyarlangan 
nurning 
optik 
faol 
moddadan 
o‘tganda  polyarizatsiya 
tekkisligining burish burchagini ko‘rsatadi. Burish burchagi grek xarfi α bilan , 
+d  yoki  –l  ishoralar  bilan  belgilanadi.  Analizatorni  ma’lum  bir  gradusga  burab 
maksimal nur o‘tishi ta’minlanadi.  
Optik  faol  moddalar  tabiatiga  ko‘ra  qutblangan  nur  satxi  burilishi  bir  xil 
yo‘nalishda  va  kattalikda  bo‘ladi.  Agarda  qutblangan  nur  sathi  soat  strelkasi 
bo‘yicha  burilsa,  modda  unga  buruvchi  bo‘lib  va  “+”  ishorasi  bilan,  soat 
strelkasiga teskari tomonga burilsa, u holda modda chapga bo‘ruvchi bo‘ladi va 
“-” ishorasi bilan belgilanadi. O‘ng-va chap- izomerlar aralashmasi optik noakti 
bo‘lib,  ratsemat  birikma  deyiladi.  Bunday  birikmalar  ga  d,  l  xarflari  qo‘yiladi. 
Masalan, olma kislotasining ratsematini d, l-olma kislotasi deb belgilanadi.  
Burish  burchagi  (α)  kattaligi  optik  faol  moddaning  tabiatiga,  qutblangan 
nurni  optik  faol  muhitdagi  bosib  o‘tgan  yo‘li  uzunligiga  va  nurning  to‘lqin 
uzunligiga bog‘liq bo‘ladi. Eritmalar uchun burilish burchagi kattaligi erituvchi 


162 
 
tabiatiga,  qatlam  qaplinligiga,  optik  faol  modda  tabiatiga  va  konsentratsiyasiga 
bog‘liq.  
Maxsus  ko‘rsatma  bo‘lmasa,  solishtirma  burish  burchagi  burchagi  20°S 
haroratda  natriy  (589,3  nm)  D  spektri  to‘lqin  uzunligida  aniqlanadi.  Turli 
moddalarning  qutblangan  nur  sathini  burish  qobiliyatini  tavsiflash  uchun 
solishtirma burish burchagining [α]
20
D
 qiymati aniqlaniladi. 
Solishtirma  nur  burish  burchagi  [α]
20
D
  –  konsentratsiyasi  g/ml  ga  teng 
bo‘lgan optik faol moddaning qutblangan monoxromatik nurni 1 di qalinlikdagi 
muhitdan o‘tishidagi nur sathini burish burchagiga teng.  
  Optik  faol  modda  eritmasining  solishtirma  burish  burchagi  [α]
20
D
  modda 
tabiatiga,  erituvchining  tabiatiga,  haroratga,  polyarlangan  nurning  to‘lqin 
uzunligiga bog‘liq.  
Solishtirma  burish  burchagining  kattaligi  quyidagi  formulalardan 
foydalanib aniqlaniladi. 
Erituvchining  almashtirilishi  solishtirma  burish  burchagini  kattaligi 
ishorasining  ham  o‘zgartirishga  olib kelishi  mumkin.  SHuning  uchun  me’yoriy 
hujjatda  dori  vositasining  solishtirma  burish  burchagi,  erituvchini  turi  va 
eritmaning konsentratsiyasi ko‘rsatiladi.  

Download 1,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish