Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

Masalaning yechimi:  
Fenazepamni  (g)  miqdorini  bitta  tabletkaning  ortacha  og‘irligiga  nisbatan 
aniqlaganda quyidagi sxema bo‘yicha olib boriladi 
g, 
g
→ P (0,2138 g) 
          ↓ 
           a     →      W
1
(50 ml) 
         0,5345 (g)  ↓ 
                            V    →  W
2
 (25,0 ml)→ Ax(Cx) 
                           25 ml    
6
1
2
5 10
0, 688 25 50 0, 2138
,
0, 625 2,5 0,5345
g
st
C A W W P
g
A V a

 




  



 


 
0, 0011008
0, 0011



---

146 
 
 
3.2.2. Ikki tarkibli dori shakllarining fotometrik tahlil usullari 
Dorixona  sharoitlarida  ba’zida  ikki  tarkibdan  topgan  kukunlar  uchrayda, 
ularning  miqdorini  titrometrik  usul  bilan  aniqlash  ancha  mushkul,  chunki 
kimyoviy  xususiyatlari  bilan  bir-biriga  yaqin  bo‘ladilar,  masalan,  papaverin 
gidroxlorid  va  dibazol  saqlagan  kukun.  Bunday  aralashmalar  tahlili  faqat 
spektro-  yoki  fotometriya  usullari  bilan  amalga  oshirilish  mumkin.  Tahlil 
jarayonida  K.Firodot  tomonidan  ishlab  chiqqan  additivlik  prinsipidan 
(суммирование)  foydalanish  lozim  bo‘ladi.  Bu  prinsipning  mazmuni 
quyidagidan iborat, ya’ni aralashmadagi Buger qonuniga bo‘ysunadigan va bir-
biri  bilan  reaksiyaga  kirishmaydigan  birikmalarning  optik  zichliklari  har  bir 
tarkibning parsial zichliklarining qo‘shilmasiga teng bo‘ladi.  
A=(E
1
C
1
+E
2
C
2
+.....E
i
C
i
)·l 
bu yerda:  
E
1
;...E
2
;...E
i
 – har bir tarkibning berilgan to‘lqin uzunligida solishtirma nur 
yutish ko‘rsatkichi; 
C
1
;...C
2
;...C
i
 
tahlil 
qilinayotgan 
eritmadagi 
har 
bir 
tarkibning 
konsentratsiyasi, %  
l – kyuvetaning qalinligi, sm. 
 Yana 
ikki 
komponentli 
kukunlarni 
tahlili 
uchun 
differensial 
spektrofotometriya  usulidan  ham  foydalanish  mumkin  bo‘ladi.  Buning  uchun 
kukunlar yopiq sistema sifatida qaralib, ma’lum bo‘lgan konsentratsiyada ruxsat 
etilgan chetlanishlarda har bir tarkibiy qismi o‘z tebranishlariga ega bo‘ladi. (R-
bitta dozadagi kukunning og‘irligi) P=b
1
+b
2
=const. Ikki komponentli kukunlarni 
tahlil  qilish  uchun  alohida  kukundan  va  har  bir  tarkibiy  qismidan  m  bir  xil 
konsentratsiyali  eritmalar  tayyorlanadi.  Tahlil  qilinayotgan  eritmaning  optik 
zichliklari birinchi (A
1
) komponenti va ikkinchi (A
2
) komponentilariga nisbatan 
maksimal  nur  yutish  ko‘rsatkichiga  ega  bo‘lgan  to‘lqin  uzunligida  o‘lchanadi. 
Tarkibiy qismlarning miqdori (g
1
, g
2
, g ) quyidagi ormula orqali topiladi:  

---

147 
 
02
1
2
02
1
01
02
1
2
01
02
,
(
)
(
)
g
A
a W W P
A
P
g
A
A
W W V a
A
A
 








 

 
g
2
,
g
 =P-g
1
 
01
1
01
02
,
(
)
g
A
P
g
A
A



 
g
1
,
g
=P-g
2
 
bu yerda: g
1
 ;g
2
 – tarkibiy qismlarning og‘rligi, g; 
P – berilgan kukunning og‘irligi, g; 
A
1
;  A
2
  -  tahlil  qilinayotgan  eritmaning  birinchi  va  ikkinchi  tarkibiy 
qimlariga nisbatan optik zichligi; 
W
1
W
2
 – o‘lchov kolabalarning hajmi, ml;  
V – alikvotning hajmi, ml. 
 
Masalan:  Kofein  natriy  benzoatdagi  kofeinni  va  natriy  benzoatlarning 
miqdorini  hisoblab  topin,  agar  kofein  natriy  benzoat,  kofein  va  natriy 
benzoatlarning  0,0500  g  aniq  tortimlari  50,0  ml  hajmli  o‘lchov  kolbalarda  suv 
bilan eritilib hajmi belgisigacha yetkazildi. Tayyor bo‘lgan har bir eritmalardan 
alohida  1,0  ml  dan  tortib  olinib,50  ml  hajmli  o‘lchov  kolbalariga  o‘tkazilib  1 
mol/l  xlorid  kislotasi  bilan  belgisigacha  yetkazildi.  Spektrofotometr  yordamida 
to‘lqin uzunligi 273 nm kyuvetaning qalinligi 1 sm da kofein natriy benzoatning 
optik  zichligi  kofein  (A
1
)  optik  zichligiga  nisbati  0,488  ga;  natriy  benzotning 
(A
2
) optik zichligiga nisbati esa 0,320 ga teng.