Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

 
Masalan:  kumush  nitratning  3l  (0,05  mol/l)  tayyorlash  uchun  kerak 
bo‘ladigan tortmani hisoblang. 
Agar ushbu eritmaning 1 ml XI Davlat Farmakopeyasi bo‘yicha (2 tom, 74-
bet) 0,008495 g kumush nitrat saqlash kerak. 
 
Masalaning yechimi: 
a(AgNO
3
)=T(AgNO
3
)·V=0,008495·3000=24,485=25,5g. 
Ba’zi paytda titrlangan eritmani tayyorlash uchun qo‘llaniladigan moddalar 
eritma  ko‘rinishida  bo‘ladi.  Ularning  konsentratsiyasi  va  zichligi  aniq  bo‘lib, 
bunday holatlarda moddaning tortimi kerakli formula yordamida hisoblanadi: 
   
 
   
 
100
100
( ),
1000
1000
g
C X
M X
V
N X
E X
V
a X
X
X



 

 





 

---

22 
 
 
 
100
T X
V
X

 

 
   
   
   
   
100
100
( ),
1000
1000
ml
C X
M X
V
N X
E X
V
a X
X
X
X
X





 

 







 
 
   
100
T X
V
X
X


 


 
bu  yerda: 
 
X

  –  titrlangan  eritmani  tayyorlash  uchun  qo‘llanilgan 
eritmadagi moddaning massa ulushi, %. 
 
X

  –  qo‘llanilgan  eritmaning  zichligi,  g/ml.  (qolgan  belgilar  yuqorida 
ko‘rsatilgan). 
 
Masalan:  HCl  1l  0,5mol/l  tayyorlash  uchun  kerak  bo‘ladigan  tortimni 
hisoblang.(M=36,46; HCl konsentratsiya eritmasi 36,5% HCl saqlaydi) 
Masalaning yechimi:  



 



100
0,5 36, 46 1000 100
,
1000
1000 36,5
g
C HCl
M HCl V
a HCl
HCl


 








 
49,945
50


 
Tortimni bu holatda hajm bo‘yicha hisoblash mumkin. Buning uchun (HCl) 
kislotasining  zichligini  bilish  kerak.  Me’yoriy  hujjatlar  bo‘yicha  zichligi  (
) 
1,114-1,188g/ml bo‘lishi kerak.  



 



100
0,5 36, 46 1000 100
,
1000
1000 36,5 1,18
g
C HCl
M HCl V
a HCl
HCl


 









 
42,326
42


 
Titrlangan  eritmani  tayyorlash  uchun  qo‘llaniladigan  tortimning  miqdorini 
u yoki bu usul bilan hisoblang. 
Agar  titrlangan  eritma  1-usulda  tayyorlansa  hisoblangan  tortim  analitik 
tarozida  tortiladi.  Agar  1-usul  yordamida  tayyorlansa  dorixona  tarozisida 
tortiladi va hajm bo‘yicha o‘lchanadi. O‘lchov kolbasiga kerakli tortim solinadi 

---

23 
 
va  kerakli  erituvchilarda  eritiladi.  (suv,  metanol,  muzlatilgan  sirka  kislotasi  va 
boshqalar) o‘lchov chizig‘igacha yetkaziladi va chayqatiladi.  
Titrlangan  eritmalarni  tayyorlashni  XI  DFda  ko‘rsatilgan  usullardan 
tashqari, fiksanallarni qo‘llab ham tayyorlash mumkin.  
Fiksanallar  –  bu  sanoatda  ishlab  chiqariladigan  standart  titrlardir.  Ular 
ampula  ko‘rinishida  bo‘lib,  o‘zida  aniq  miqdordagi  ekvivalent  modda  saqlaydi 
(0,1;  0,05  yoki  0,01)  va  1  yoki  0,5l  titrlangan  eritmani  tayyorlash  uchun 
ishlatiladi.  
Fiksonaldagi  reaktiv  miqdoriy  ravishda  o‘lchov  kolbasiga  olinadi. 
Titrlangan  eritmani  tayyorlashni  qolgani  yuqorida  ko‘rsatilgandek.  Sanoatda 
deyarli  hamma  titrant  fiksonallari  ishlab  chiqariladi.  Fiksonallardan  foydalanib 
titrlangan  eritmaning  har  xil  konsentratsiyasini  har  xil  hajmdagi  o‘lchov 
kolbalaridan foydalanib tayyorlash mumkin.  
Masalan: 0,1mol ekvivalent modda saqlaydigan fiksonaldan foydalanib 0,1 
molli  eritma  tayyorlash  mumkin.  Buning  uchun  o‘lchov  kolbasini  1000  ml 
hajmlisi qo‘llaniladi. Agar 0,05 mol bo‘lsa, unda 2000 ml hajmlisi qo‘llaniladi. 
Agar  eritma  0,2  molli  tayyorlansa  unda  500  ml  hajmli  kolbadan  foydalaniladi. 
Agar  o‘lchov  kolbasining  hajmi  1000  ml  dan  katta  bo‘lsa  unda  titrlanadigan 
eritmaning hajmi kichik bo‘ladi. 
 
 
0
1
,
E X
V
N X
V
n


 yoki 
 
0
0
1
1
( ),
/
C
X
V
C X mol l
V


 
Agar  o‘lchov  ko‘lbasining  hajmi  1000  ml  dan  kam  bo‘lsa,  titrlanadigan 
eritmaning hajmi katta bo‘ladi.  
 
 
1
0
,
E X
V
N X
V
n


 yoki 
 
0
1
1
0
( ),
/
C
X
V
C X mol l
V


 
Bu yerda, N(X) – Titrlangan eritmaning normal konsentratsiyasi, 
C(X) – titrlangan eritmaning berilgan molyar konsentratsiyasi, mol/l; 
E(X) – fiksonaldagi ekvivalent molyar massa, g/mol; 
C
0
(X) – fiksonaldagi ekvivalent molyar massa, g/mol; 

---

24 
 
V
0
  –  fiksonaldagi  hisoblangan  tortimga  qo‘llanilgan  o‘lchov  kolbasining 
hajmi, ml; 
V
1
  –  Berilgan  konsentratsiyadagi  titrlangan  eritmani  tayyorlash  uchun 
qo‘llanilgan o‘lchov kolbasining hajmi, ml.