Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining fizika

3. Ultrabinafsha va ko„rinuvchan sohalardagi 
yutilishni o„lchash asboblari 
Moddalarning nurni yutish hodisasini o‗lchashda spektrometrlardan 
foydalaniladi. Ularning turlari va tuzilishi har xil bo‗lishidan qat‘iy nazar 
spektrometrlar yorug‗lik manbai, yorug‗lik detektori va detektordan chiqqan 
signallarni yozadigan asbobdan tashkil topgan bo‗ladi (1-rasm). 
1
2
3
4
5
6
7
8
1-rasm. Spektrofotometrning tuzilishi. 
1-nurlanish manbai 
5-idishchalarni ushlatgich 
2-monoxromator 
6-fotoelement 
3-namuna eritmasi 
7-o‗lchov asbobi 
4-erituvchi 
8-idishchalarning yo‗naltirgichi 
YOrug‗lik nurlanish manbai lampadan (1) monoxromatorga (2) 
tushadi va natijada nur oqimi ma‘lum to‗lqin uzunligiga ega bo‗ladi. 
Namuna eritmasi va toza erituvchi idishchalarga (3,4) solinadi va 
ushlatgichga (5) qo‗yiladi. YOrug‗lik idishchalardan o‗tib fotoelementga (6) 
tushadi va undan chiqayotgan signallar o‗lchov asbobi orqali (7) o‗lchanadi. 
Idishchalar ushlatgichini shunday joylashtirish kerakki, nur idishchalarning 
yo‗naltirgichi (8) orqali har bir idishdan o‗tishi kerak. 
O‗lchash ishlarini quyidagicha olib borish mumkin: bitta to‗lqin 
uzunlikda erituvchidan utayotgan nurning intensivligi o‗lchanadi, keyin esa 
xuddi shu erituvchida erigan moddaning yutilishi o‗lchanadi. Amaliyotda 
asbobni shunday tayyorlash kerakki, erituvchining yutilishini nol deb 
hisoblab, shunga asosan namunaning yutilish parametrlarini aniqlash 
mumkin. Spektrni olish uchun bu ishlarni boshqa to‗lqin uzunlikdagi 
qiymatlarda ham bajariladi. Bunday hajmdagi ishlarni tezkorlik bilan 

---

50
bajarish maqsadida hozirgi vaqtda ikki nur yo‗nalishli, spektrlarni 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri yozadigan zamonaviy asboblardan foydalaniladi. Bunday 
asboblarning ayrim nusxalari 2, 3 va 4-rasmlarda tasvirlangan. 
2-rasm. SPEKORD-M40 UB spektrometrining ko‗rinishi(Karl-Seyss 
firmasi, Germaniya). 
3-rasm. SF-46 spektrofotometri (R
OSSIYA
). 
Spektrni olish uchun idishchalarni monoxromator va detektor 
o‗rtasida joylashtiriladi, noma‘lum moddalarni maxsus erituvchilarda 
eritiladi. Erituvchilar sifatida ko‗p hollarda asosan metanol, etanol, suv yoki 
to‗yingan uglevodorodlar - geksan, geptan, siklogeksanlarni ishlatish 
mumkin, chunki yaqin ultrabinafsha sohasida boshqa erituvchilar yutilish 
maksimumlarini namoyon qiladi. 

---

51
4-rasm SF-25 spektrometrining ko‗rinishi (Bekman firmasi, 
Germaniya).
UB spektroskopiya uchun juda suyuq eritmalar ishlatilib, spektrdan 
to‗lqin uzunlikning maksimum qiymati (

, maks) va unga tegishli bo‗lgan 
optik zichlikning 

maks qiymati aniqlanadi. 

---

52
1-jadval.
Ayrim erituvchilarning UB sohadagi yutilish qiymatlari. 
Erituvchi 

, nm 

,(20-25
0
S) 
Suv 
195 
78,5 
Metil spirti 
210 
32,6 
Etil spirti 
207 
24,3 
Xloroform 
246 
4,8 
Atseton 
331 
20,7 
Dioksan 
215 
2,2 
Benzol 
280 
2,3 
Geksan 
199 
1,9 
Siklogeksan 
211 
2,0