Toshkent farmatsevtika instituti farmakologiya va klinik farmatsiya

Toshkent  viloyati.  Respublikamizning  sharqiy  qismini  tashkil  etib,  CHotqol-Qurama  tog„ 
tizmasining  janubi-g„arbiy  maydonlarini  tashkil  etadi.  Toshkent  viloyati  maydoni  15,6  ming  kv. 
km.  ni  tashkil  etib,  respublika  hududining  2,8%  ga  to„g„ri  keladi.  Axolisi  4,3  mln.  dan  ortiq. 
Viloyat maydonlarida mutlaq balandlik 500 m. dan (viloyatning g„arbiy qismi), 4299 m (Beshtor 
cho„qqisi)  gacha  o„zgaradi.  Ko„chki  jarayoni  1000-1500  m.  balandlikda  keng  tarqalgan.  Asosan 
Oxangaron, CHirchiq Pskom, Ugom vodiylaridagi tog„ oldi zonalarida ko„proq uchraydi. Har bir 
vodiyning  yuqori qismida qoyali jinslar ko„p  bo„lgani va relef  murakkab tuzilishga ega  bo„lgani 
uchun ko„chki uchramaydi. Toshkent viloyatida uchraydigan ko„chkilar tabiiy (tog„ jinsi qalinligi, 
er yuzasi shakli, er osti suvi sathi, o„simlik dunyosi) va texnogen (suv inshootlari, yo„l qurilishlari, 
elektr tarmoqlari, tog„-kon sanoati va boshq.) xususiyatga ega.  
Topografik xaritada suv ombori atrofida yangi yo„l qurilishi va tog„ oldi zonalarini sug„orma 
erlarga  aylantirish  natijasida  rivojlanib  borayotgan  ko„chkilarni  ko„ramiz.  Ayniqsa  ular 
Qaynarsoy,  Sijjaksoy,  SHarqiramasoy,  CHimyonsoy  va  Orkutsoy,  Mozorsoy,  Gulkamsoy, 
Po„stinliksoylar atrofida ko„p tarqalgan.  Ularni tahlil qilish natijasida  shu narsa ma‟lum bo„ldiki, 
har bir soyning o„ng qirg„og„i bo„yicha ko„chkilar aksariyat miqdorni tashkil etadi. Bunda har bir 
suv  tarmog„i  o„ng  qirg„oqni  (Markaziy  Osiyoda)  doimo  emiradi    degan  aksiomaning  tasdig„ini 
ko„ramiz. 
Ko„chkilarning  mazkur  suv  ombori  atrofida  rivojlanish  faoliyati  XX  asrning  60-yillari 
oxiridan  boshlangan.  Bu  joydagi  eng  katta  ko„chki  Alvasti,  Sijjak  va  Mozorli  soylar  atrofida 
uchraydi.  Ularning  faoliyata  hozirgi  vaqtacha  to„xtamagan,  ya‟ni  yuqori  qismdagi  maydonlarni 
qamrab  olishi  har  yilgi  mavsumiy  vaqtga  to„g„ri  keladi.  Bunga  asosiy  sabab  shu  yonbag„irga 
daraxt  ekish  niyatida  gorizontal  holatda  texnik  ishlov  berilishidir.  Jumladan,  CHimyon  va 
Orkutsoylarning  yuqori  qismidagi  ko„chkilar  ham  inson  xo„jalik  faoliyati  natijasida  yuzaga 
kelmoqda.  Kuzatish  ishlarini  viloyatning  sharqiy  hududlari  Parkent,  Kumushkon,  YAngibozor 
maydonlari  bo„iicha  davom  etgirsak,  xuddi  shunday  vaziyatning  guvohi  bo„lamiz.  Albatta,  bu 

---

40 
 
joylarda yonbag„irdagi tog„ jinslaridagi namdorlik ortishi va gravitatsiya kuchlari ta‟sirida paydo 
bo„layotgan tabiiy ko„chkilarni ham uchratsak-da, lekin ular aholi yashaydigan joylardan uzoqda, 
tog„  yonbag„rining  yuqori  kismlarida  joylashganligini  ko„ramiz.  Suv  omborlari  atrofidagi 
ko„chkilar esa havzadagi suv sathining doimiy o„zgarib turishi natijasida sodir bo„lmoqda. 
Ko„chkilarni  maxsus  o„rganadigan  bo„lim  1958  yilda  Bo„stonliq  tumanida  tashkil  etilgan. 
Buning  asosiy  sababi  Toshkent  viloyatining  tog„  oldi  zonalarida  ko„chki  jarayoni  ommaviy  tus 
olganligidadir. 
Toshkent viloyati bo„yicha eng katga ko„chki halokati 1991 yil 4 mayda Jigariston qishlog„i
 
atrofida  bo„lib,  56  kishining  hayotdan  ko„z  yumishiga  sabab  bo„lgan.  Hozirgi  vaqtda  Davlat 
kuzatuv  xizmati  xodimlari  Toshkent  viloyatida  ko„chki  xavfi  yuqori  bo„lgan  joylarda  ularni 
o„rganish,  qayd  qilish  va  oldindan  aytish  muammolari  bo„yicha  doimiy  kuzatuv  ishlari  olib 
borishmokda.