Toshkent farmatsevtika instituti farmakologiya va klinik farmatsiya

№  Viloyatlar 
Davrlar mobaynidagi faollashuv 
Jami 
 
 
 
1962-1970 
1971-1980 
1981-1990 
1991-1999 
 
1 
Toshkent 
1661 
537 
508 
1088 
379  4 
2 
Samarqand 
- 
- 
- 
195 
195 
3 
Qashkadaryo 
- 
117 
198 
1136 
1595 
4 
Surxondaryo 
288 
92 
113 
488 
837 
5 
Farg„ona 
vodiysi 
- 
- 
- 
96 
96 
  Jami 
1949 
746 
819 
3003 
6517 
 
Ko„chkilarning faollashuv xususiyatini keyingi 40 yil ichida tahlil qilish ularning ommaviy 
tus  olishi  1962  yildan  1970  yilgacha  (ikki  mingdan  ortiq)  va  1991  yildan  1999  yilgacha  (uch 
mingdan  ortiq)  bo„lganligini  ko„rsatmoqda.  Bu  davrlarda  atmosfera  yog„inlari  juda  ko„p 
bo„lganligi  ham  qayd  etilgan.  O„tgan  asrning  oxirgi  o„n  yilligi  ko„chki  jarayonining  juda 
faollashgan yili hisoblanadi. 
Hozirgi zamon ko„chkilarining xalokatli oqibati: 
- kisqa vaqt mobaynida ommaviy tus olishi; 
- ko„chki ro„y bergan maydondagi aholi punkti va unumdor erlarning yo„q qilib tashlanishi; 
- yonbag„irlarda yo„llar, kanallar va boshqa inshootlar qurilishidagi texnogen ta‟sirning ortib 
borishi bilan namoyon bo„ladi. 
Quyida ayrim ko„chkilarning halokatli ko„rsatkichlarini keltiramiz: 
CHaulisoy  ko„chkisi  -1960  yil  30  aprel,  30  kishi  halok  bo„lgan,  umumiy  massa  200  ming 
m
3
.,  Xojikent  ko„chkisi  -1961  yil,  12  kishi  halok  bo„lgan,  umumiy  massa  1000  m
3
.,  Jigariston 
ko„chkisi -1991 yil 4 may, 56 kishi halok bo„lgan, umumiy massa 176 ming m
3
., Oqtosh ko„chkisi 
-1993 yil 11 mart, 5 kishi, umumiy massa 80 ming m
3
., Qoraqishloq ko„chkisi - 1994 yil 29 mart, 
3 kishi, umumiy massa 400 ming m
3
. 1993-99 yillar mobaynida 92 xo„jalik jiddiy zarar ko„rgan, 
shu  jumladan  Qashkadaryoda  -  47,  Samarqandda  -  10,  Toshkentda  -  18  va  Surxondaryoda  17. 
Ko„chkilarning  shunchalik  halokatli  xususiyatga  ega  ekanligini  inobatga  olib  1958  yilda 

---

39 
 
O„zbekistonda  ularni  maxsus  kuzatadigan  muxandis-geologik  Davlat  kuzatuv  xizmati  tashkil 
etilgan. 
Hozirgi  vaqtda  Davlat  kuzatuv  xizmati  vatanimiz  hududi  bo„yicha  7  ta  hududiy  kuzatuv 
stansiyasiga va 21 postlarga ega. Ularning kuzatuv maydonlarida 8 mingdan ortiq xo„jalik ob‟ekti, 
144  sog„lomlashtirish  majmuasi,  170  avtoyo„l  maydoni,  20  dan  ortik  tog„-kon  sanoati  va 
gidrotexnika  inshootlari  mavjud.  Davlat  kuzatuv  xizmati  Favqulodda  vaziyatlar  vazirligi 
xodimlari  bilan  tunu-kun  xizmat  vazifasini  ado  etmoqda.  Ko„chkilarni  o„rganishdagi  birinchi 
muammo  ularning  ro„y  berish  vaqtining  mavhumligidadir.  CHunki  ko„chki  bexosdan 
rivojlanadigan xavfli geologik jarayonlar sirasiga kiradi. 
Ikkinchi  asosiy  muammo  -  xavfsiz  joyni  topish.  Buni  qanday  tushunsa  bo„ladi?  Xavfli 
maydondagi  aholi  va  xo„jaliklarni  nisbatan  xavfsiz  joyga  ko„chirish  uchun  shu  joyni  kompleks 
tadqiq  qilish  lozim.  Har  tomonlama  o„rganib  yagona  xulosaga  kelish  kerak.  Hozirgi  vaqtda 
insonni  tabiatga  nisbatan  xo„jalik  faoliyati  kengayib  borishi  natijasida  xavfli  zonalar  ham 
ko„payib bormoqsa. Bu muammoni hal qilishda maxsus tanglik va xavfni aks ettiradigan xaritalar 
tuzish  kerak.  SHu  xaritalar  asosida  maydonlarning  xavfsizlik  rejalari  tuzib  chiqiladi.  Bunday 
tadbirlar Evropa va Amerika Qo„shma SHtatlarida keng miqiyosda amalga oshirilmoqda. 
Navbatdagi  muammo  muhofazalanishning  muhandis  inshootlarini  ishlab  chiqishdan  iborat. 
Muhofazalanish tadbirlaridan xo„jaliklarni xavfsiz joyga ko„chirish hozirgi vaqtda keng tus olgan. 
Lekin  ko„chkining  mavsumiy  vaqtda  bo„lishini  e‟tiborga  olsak,  aholini  ko„chirish  va  ma‟lum 
muddatdan  so„ng  yana  qaytib  kelishi  juda  mashaqqatli  tadbir.  Ayrim  holatlarda  yonbag„irlar 
maxsus temir-beton sinchlar yordamida yoki sun‟iy o„rmonlashtirish yo„li bilan mustahkamlanadi. 
Bu  borada  AQSH,  YAponiya,  Hindiston,  Kanada  va  bir  qancha  mamlakatlar  tajribasidan 
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ko„chkilar to„g„risidagi ma‟lumotlarimiz to„liq bo„lishi uchun 
ayrim  viloyatlarning  tabiiy  sharoitini  inobatga  olgan  holda  ko„chki  rivojlanishining  ba‟zi 
xususiyatlariga to„xtalib o„tamiz. 
YUqorida  keltirilgan  ma‟lumotlarga  asosan  er  ko„chishi  aynan  shu  viloyatlarda  ko„proq 
tarqalgan.