Toshkent farmatsevtika instituti farmakologiya va klinik farmatsiya

2. 
Aholini  favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish. 
2. Tinchlik davrida favqulodda vaziyatlar sodir bo„lgandagi zararni kamaytirish. 
3.Tinchlik  davrida  va  harbiy  harakatlar  vaqtida  ob‟ektlar,  birlashmalar,  iqtisodiyot 
tarmoqlari ishlashi barqarorligini oshirish. 
4.  Tabiiy  ofat  hududlarida  qutqaruv  ishlarini  o„tkazish  uchun  kerakli  sharoitni  yaratishga 
qaratilgan bo„lishi. 
YUqorida  qayd  etilgan  me‟yorlarning,  hamda  quyidagi  talablarning  O„zbekiston  hududida 
fuqaro muhofazasi muhandislik-texnik tadbirlarini loyihalash va o„tkazishda bajarilishi kerak. 
1.  Tinchlik  davri  sharoitida  imorat  va  inshootlarni  loyihalashda  “Zilzilaviy  hududlarda 
imorat  va  inshootlar  qurilishi”  hamda  “Qo„shimcha  ishlov  hududlarida  va  cho„kadigan  erlarda 
imoratlar va inshootlar qurilishi” talablariga rioya qilinishi kerak. 
2.  Fuqaro  muhofazasi  muhandislik-texnik  tadbirlarining  hajmi  va  mazmuni  fuqaro 
muhofazasidagi  shaharlarning  guruhlariga  va  iqtisodiyot  ob‟ektlarining  toifalariga  qarab,  ishlab 
chiqarishdagi ehtimoli bor yirik avariyalar, halokatlar hamda tabiiy ofatlar ko„lamini hisobga olib 
belgilanadi. 
3.  Fuqaro  muhofazasi  muhandislik-texnik  tadbirlari  tinchlik  davrida  oldindan  ishlab 
chiqarilishi  va  o„tkazilishi  kerak.  Xususiyati  jihatidan  oldindan  amalga  oshirish  iloji  bo„lmagan 
tadbirlar maxsus vaqtda mumkin qadar qisqa muddatda o„tkazilishi kerak. 
Ishlab  chiqilgan  tadbirlarning  hajmi  va  o„tkazilish  muddati  O„zbekiston  Respublikasi 
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi rejasida belgilab qo„yiladi. 
Muhandislik-texnik  tadbirlarning  mohiyati,  asosan  yirik  shaharlardagi  sanoat  va  aholi 
zichligini  cheklashga,  aholini  muhofaza  qilishga,  moddiy  resurslar  saqlanishiga  borib  taqaladi. 
Buning  esa  shu  shahar  va  ob‟ektlarini  favqulodda  vaziyatlardan  muhofaza  qilishga  o„z  vaqtida 
tayyorlab qo„yish uchun muhim ahamiyati bor. 
Muhandislik-texnik  tadbirlari  biror  ob‟ektni  loyihalash,  qurishda,  ekspluatatsiya  qilish, 
yopish  kabi  har  bir  bosqichda  o„tkaziladi.  Fuqaro  muhofazasi  bo„yicha  ekspertiza  ishini 
Favqulodda vaziyatlar vazirligi vakillari o„tkazadilar. 
Muhandislik muhofazasi – bu tinchlik va  harbiy  davrlarda  favqulodda vaziyatlarning  oldini 
olish  va  ularning  oqibatlarini  tugatish,  aholini  va  hududlarni  muhofaza  qilishga,  mamlakat 
iqtisodiyotiga  etadigan  zararni  kamaytirishga  qaratilgan  fuqaro  muhofazasi  muhandislik -texnik 
tadbirlarning majmuidir. 
Aholi  punktlarini  rejalashtirishdagi  talablar:  yong„in  xavfini  kamaytirish,  evakuatsiya 
tadbirlarini  tez  o„tkazish  shartlariga  rioya  qilish,  FVDT  kuchlari  kiritilishi  uchun  sharoitni 
ta‟minlash, iqtisodiyot ob‟ektlari vayron bo„lishi ehtimolini kamaytirishga qaratilgan. 
Buning uchun me‟yorlarda: 
-shahar  hududini  250  gektardan  katta  bo„lmagan  mikrotumanlarga  bo„lish,  ular  bir-biridan 
kamida 100 m. ajratib qo„yilgan bo„lishi kerak; 
-ko„kalamzor maydonlar va qatorlar ekish; 
-shahardan  tashqari  zonaga  kamida  ikki  yo„nalishda  chiqish  yo„li  bo„lishini  hisobga  olib, 
shahar  atrofida  yo„l  tarmog„i  qurish  (yo„llarning  kengligi  eng  baland  imorat  balandligiga 
qo„shimcha yana 15 metrga teng bo„lishi kerak); 
-avtotransport va temir yo„l platformalarini birlashtirib qurish; 
-shahardan tashqari zonani rivojlantirishni nazarda tutish. 
O„zbekiston Respublikasi muhandislik-texnik tadbirlarining QMQ-93 ning talablari 
Kimyoviy xavfli ob‟ektlarga tutash,  chegarasi ichida kuchli ta‟sir  etuvchi  zaharli  moddalar 
(KTZM) solingan idishlar buzilib qolsa, bu moddalar muhofazalanmagan kishilarni shikastlashga 

---

118 
 
olib  keladigan  konsentratsiyada  tarqalishi  ehtimoli  bo„lgan  hudud  ehtimol  bo„lgan  xavfli 
kimyoviy zararlanish zonasini tashkil etadi. 
Kuchli  ta‟sir  etuvchi  zaharli  moddalarni  saqlash  uchun  bazis  omborlari  shahardan  tashqari 
zonada,  aholi  punktlaridan  uzoqda,  qattiq  vayronalik  hamda  halokatli  suv  bosish  ehtimoli  bor 
hududlardan tashqarida qurish mo„ljallanishi kerak. 
YAngi qurilayotgan va qurilishi tavsiya etilayotgan kuchli ta‟sir etuvchi zaharli moddalar va 
yong„in-portlash  xavfi  bor  moddalar  ishlab  chiqaradigan  yoki  ishlatadigan  korxonalarda  idishlar 
va  kommunikatsiyalarni  shikastlanishdan  muhofaza  qilish  (past  tayanchlarga  o„rnatish,  tuproq 
ostiga  yotqizish  yoki  tuproq  tortib  o„rash),  shuningdek  kuchli  ta‟sir  etuvchi  zaharli  moddalar  va 
yong„in-portlash xavfi bor suyuqliklar to„kilishiga yo„l qo„ymaydigan choralar (er ostida saqlash, 
chiqarib  yuborish  uchun  o„zi  yopiluvchi    klapani  bor  tagliklar,  avariya  idishlari,  yo„nalgan 
tashlamali tutgichlar va omborlar)  nazarda tutilishi kerak. 
Muhim  mudofaa  ahamiyatiga  ega    ob‟ekt  va  ishlab  chiqarishlarni,  moddiy  va  oziq-ovqat 
rezervlari davlat bazalarini, taqsimot sovitgichlarini, strategik material va xom ashyo omborlarini 
texnik  jihatdan  iloji  bor  va  iqtisodiy  maqbul  joylardagi  kon  kavlamalariga  joylashtirish  tavsiya 
etiladi. 
Toifalangan  shaharlar  va  ob‟ektlar  aholisini  joriy  ta‟minlash  mollarini  saqlashga 
mo„ljallangan  yangi  bazalar,  omborlar,  taqsimot  sovitgichlari  va  boshqa  omborxonalar  qurish 
Vazirlar  Mahkamasi,  vazirliklar  hamda  viloyat  hokimliklari  belgilaydigan  me‟yorlarda  shunday 
moddar  zahirasini  saqlash  uchun  etarli  omborxona  sig„imlariga  bo„lgan  talabdan  oshmaydigan 
hajmda amalga oshirilishi kerak. 
Mavjud  bo„lgan,  qurilayotgan  va  qurilishi  mo„ljallanayotgan  yirik  suv  omborlarining 
halokatli suv bosish ehtiomli bor hududlarida zararli kimyoviy moddalar chiqaradigan toifalangan 
yangi  sanoat korxonalari va  ob‟ektlari qurish,  materiallar va oziq-ovqat  davlat  zahira bazalari va 
omborlari, viloyat va respublika ahamiyatiga molik aeroport va boshqa ob‟ektlar qurilishiga  yo„l 
qo„yilmaydi. 
Mavjud  shaharlarda  yangi  turar  joylarni  suv  bosmaydigan  hududlarda  qurish  kerak. 
Halokatli  suv  bosish  hududining  chegaralari,  chuqurligi  va  boshqa  ko„rsatgichlari  bosimli 
frontning  qisman  (chala)  buzilish  lahzasi  bilan  suv  omborining  suv  tutib  turish  yuzasi  me‟yorda 
bo„lgan  lahza to„g„ri kelib qolish ehtimolidan kelib  chiqib aniqlanadi. Pansionatlar,  sanatoriylar, 
istirohat shaharchalari, mehnatkashlarning qisqa va uzoq vaqt dam olish ob‟ektlari hamda boshqa 
sog„lomlashtirish muassasalari ehtimol bo„lgan vayronaliklarni hisobga olib, halokatli suv bosish 
hududlaridan tashqarida joylashtirilishi kerak.