Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi

2.2. Lipidlar haqida umumiy ma’lumot
Kimyoviy tuzilishi hamda flziologik va biokimyoviy xususiyati bo'yieha turlieha, lekin fizik xossalari umumiy bo'lgan hamda yog' va yog'simon moddalardan tashkil topgan, o'simlik va hayvonlardan olinadigan murakkab organik birikmalar aralashmasi lipidlll' nomi bilan yuritiladi. Lipidlar sovuq suvda erimaydi yoki juda yomon eriydi. Ammo yog'lar eriydigan hamma erituvchilar (benzin, benzol, xloroform, efir va boshqalar) da yaxshi eriydi. Lipidlar quyidagi guruhlarga bo'linadi:
1. Oddiy lipidlar. Bu guruhga yuqori molekulali yog' kislotalarining ba'zi spirtlar bilan hosH qilgan murakkab eflrlari kiradi. Masalan, neytral yog'lar - triglitseridlar (yuqori molekulali yog' kislotalaming ueh atomli spirt-glitserin bilan hosH qilgan murakkab efirlari), mumlar (yog' kislotalaming yuqori molekulali bir atomli spirtlar bilan hosil qilgan murakkab eflrlari) va boshqalar. Mumlarga steridlar (sterinlaming yog' kislotalar bilan hosH qilgan efirlari) ham kiradi.
2. Murakkab Upldlar. Bu guruhdagi lipidlaming molekulasi tarkibida yog' "kislotalar va spirtlardan tashqari yana boshqa qislar: fosfat yoki sulfat kislotalaming qoldiqlari, azot saqlovchi asoslar, ba'zi bir qandlar bo'ladi. Ularga fosfolipidlar, sulfolipidlar, serebrozidlar, gangliozidlar va boshqalar kiradi.
3. Upidlarning boshqa tarim. Bu guruhdagi lipidlar yuqorida ko'rsatib o'tilgan ikkala guruhdagi lipidlami tashkil etuvehi birikmalardan yoki ularning biosintezi hamda parchalanishida hos bo'lgan oraliq moddalardan tashkil topadi. Masalan, mono- va diglitseridlar (glitserinning bitt a yoki ikkita yog' kislotasi bilan hosH qilgan murakkab efiri), yuqori molekulali yog' kislotalar, yuqori molekulali spirtlar (sterinlar, vitamin A, zeaksantinlar va boshqalar), yog'da eriydigan vitamin D va K, yuqori molekulali uglevodlar (shu jumladan, karotinoidlar ham), glitserinning oddiy efirlari va boshqalar. Tibbiyot va farmatsevtika amaliyotida oddiy lipidlar (neytral yog'lar) triglitseridlar va mumlar dorivor moddalar, surtma va boshqa dori turlari tayyorlash uchun asos, erituvchi va biriktiruvchi vosita sifatida qo'llaniladi. Shuning uchun ham farmakognoziya fani yuqorida ko'rsatilgan guruhdagi lipidlarni o'rganish bilan shug'ullanadi. Yog'lar, yog'simon moddalar va mumlar tashqi ko'rinishi, fizik xossalari bilan bir-biriga o'xshash bo'lsa-da, kimyoviy xossalari jihatidan katta farq qiladi.