Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi

II. Asosiy qism
2.1. Zig’ir o’simligining tavsifi va geografik tarqalishi.
Zig’ir — Linum u sitatissimum L.; zigi’rdoshlar — Linaceae oilasiga kiradi. Bir yillik o’t o’simlik. Poyasi tik o’suvchi, ingichka, silindrsimon, yuqori qismi shoxlangan. Bargi lansetsimon yoki chiziksimon, o’tkir uchli, tekis qirrali bo’lib, poyada bandsiz ketma-ket urnashgan. Gullari poya va shoxlari uchida buladi. Kosachabargi, tojbargi xamda changchisi (otaligi) beshtadan, onalik tuguni esa besh xonali, yukoriga joylashgan. Tojbargi zangori, tomiri esa changchi ipiga uxshab, binafsha rangga buyalgan. Mevasi — 10 urugli, yumalok, kuruk kusakcha.
Iyun-avgust oylarida gullaydi. Ekiladigan zigi’r bir necha xil bo’lib, uzun tolali xamda sershoxlisi axamiyatli xisoblanadi. Uzun tolali zigi’r asosan tola, sershoxlisi esa moy olish uchun ekiladi- Uzun tolali zigi’rning balandlngi 60— 120 sm bo’lib, poyasi kup shox chikarmaydi, kusaklari pishganda ochilmaydi. Sershox zigi’rning balandligi 30— 50 sm bo’lib, kusaklari pishganda ochiladi.
Geografik tarkalishn. Uzun tolali zigi’r Ukraina, Belorus, Rossiyaning Ovrupo kismining M arkaziy va Garbiy viloyatlarida, sershox zig’ir esa Ukraina, Belorus, Moldova, Rossiyani Ovrupo kismining jaiubiy tumailarida, Garbiy Sibir va Shimoliy Kavkaz xamda Urta Osiyoda ustiriladi.
Maxsulot tayyorlash . Zigi’r ikki tomonlama (moyi va tolasi uchun ekiladi) axamiyatga ega usimlik bo’lib, mevasi sargaymasidan ildizi bilan sugurib olinadi. Mevalar yaxshi pishsin uchun xirmonda uyib quyiladi. Kuriganidan keyin usimlikni yanchib, urug’i elab olinadi, poyasi esa tola olish uchun ajratiladi. Yirik plantatsiyalarda zigi’r yigish, yanchish, elash kabi jarayonlar mexanizatsiyalashtirilgan
Maxsulotning tashki kurinishi. Tayyor maxsulot yassi, tuxumsimon urugdai iborat. Urugning bir uchi ingichka, ikkinchi tomoni esa enli va yumalok; usti sillik, yaltirok va sargishkungir rangli bo’ladi .Agar urugning ustki ko’rinishi yaltiroq bulmasa, upishmagan — sifatsiz xisoblanadi. Maxsulot xidsiz, shillix-yogsimon mazali bo’lib, suvga solganda usti shilliklanadi va suvtagiga chukadi.

Zigi’r — L inum u sitatissimum L.; zigi’rdoshlar — Linaceae