Toshkent farmatsevtika instituti ekologiya va mikrobiologiya kafedrasi kimyoviy mikrobiologiya fani bo

Biosenozdagi mikroorganizimlarning o’zaro munosabatlarini tiplari. Mikroorganizimlar bir-birlari bilan o’ta kuchli raqobatda yashaydi. Mikroorganizimlarning biosenozda o’zaro yashash munosabatlari simbioz ko’rinishlarda bo’lishi mumkin.
Simbioz ( yunon. symbiosis- birga yashamoq) mikroorganizimlarning uzoq yillar ma’lum muhitlarda birga hayot kechirishi bo’lib, xo’jayin hujayrasidan tashqarida yashasa ektosimbioz: hujayra ichida hayot kechirsa endosimbioz deb ataladi. Ektosimbiozni tipik vakillariga ichak bakteriyalari ( E. Coli, Bacteroides va bosh.)misol bo’la oladi. Endosimbioz vakillariga esa plazmiidlar, proviruslar, profaglar kiradi. Tabiyi sharoitda simbiozni bir qancha formalari uchraydi.
Mutalizm – (lot. mutuus, o’zaro) simbiozda yashovchi mikroorganizimlar o’zaro foyda keltirib yashashlari mumkin. Masalan ichakni normal mikroflorasi, odam uchun foyda keltiradi (modalar almashuvinida, vitaminlar sintezlarida va bosh.), shu bilan bir qatorda bu mikroorganizimlarni doimo muhitning noqulay sharoitlaridan (qurib qolishdan, ekstremal temperaturadan) ximoyalanib va oziqli muhitlar yetarli bo’lishini organizim ta’minlab turadi.
Kommensalizim –simbioz formasi bo’lib, muhitda yashovchi mikroorganizmlardan biri foyda ko’radi, lekin ikkinchi gurux bakteriyalarga ziyon keltirmaydi.Tipik kommensal mikroblarga ichak tayoqchasi, laktobakteriyalarni kiritish mumkin. Lekin ko’pchilik kommensal bakteriyalar shartli patogenlar ham bo’lishi mumkin, ya’niy ma’lum xolatlarda kasallik keltirib chiqarishi mumkin.
Parazitizm- antagonistik simbioz formasi bo’lib, bir gurux bakteriyalar boshqa organizimlar hisobiga yashab (tekinho’r), unga ziyon yetkazishi (yunon. para, oldida,+ sitos,ovqat) tushiniladi. Parazit bakteriyalar ho’jayin organizimiga kirib kasallik keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun bularni patogen mikroorganizimlar ham deb ataladi. Parazitlarni hujayra ichida yashovchi (viruslar, xlomidiyalar, rikketsiyalar) va hujayradan tashqarida yashovchi ( kshpchilik bakteriya, zamburug’lar) formalari bo’lishi mumkin. Ba’zi bakteriyalar yashash sharoitiga qarab parazit tipida yoki saprofit bo’lib yashashi kuzatiladi. Bunday bakteriyalarni fakultativ parazitlar ham deb ataladi. Agar bakteriyalar o’zlari uchun kerakli metobalitlarni boshqa organizimlar xisogbiga to’liq o’zlashtirishsa bunday mikroorganizimlarni obligat parazitlar deb yuritiladi.
Satellizm- ba’zi bir mikroorganizimlar ishlab chiqargan metobalitlari boshqa bakteriyalarni ko’payishini stimullashi mumkin. Masalan sarsinlar va stafilokokklar o’sganda o’sish faktori ishlab chiqarishadi va Haemophilus avlodi bakteriyalarini o’sishini stimullaydi. Tipik satillitlarga gepatit V virusini ham kiritish mumkin, gepatit delta virusi gepatit V virusi ishtirokida ko’payyadi.