Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Vaziyatli masala: 
1. Talaba shamchaning terapevtik samaradorligini aniqlashda ―Aylanuvchi kajava‖ asbobidan 
foydalanildi, to‗g‗rimi? 
2. Talaba glitserinli rektal shamchani tayyorlash uchun asos sifatida lanolin va kakao moyidan 
foydalandi, to‗g‗rimi? 
3. Talaba, korrillyasion koeffitsent nima degan savolga, in vitro tajribalarining in 
vivo tajribalariga nisbati bo‗lib, 5 dan katta bo‗lishi kerak dedi. To‗g‗rimi?
4. Talaba, dorilarning biosamaradorligini aniqlashda asosan insonlarda sinash orqali 
amalga oshirsa bo‗ladi dedi.To‗g‗rimi? 
Uslubiy ta‘minot va mashg‗ulot jixozlanishi:
mavzuga oid tarqatma materiallar, uslubiy 
qo‗llanma, adabiyotlar, ma‘ruza matni, internet ma‘lumotlari, mavzu bo‗yicha prezentatsiya. 
Asosiy matn 
SHamcha dori turlari alohida va sistemali ta‘sir ko‗rsatishi mumkinligi biofarmatsevtik 
nuqtai nazardan ahamiyatli hisoblanadi.
Rektal yo‗l bilan suppozitoriylardan tashqari surtmalar, 
klizmalar, turli tamponlar, ko‗piklar, kapsulalar va boshqalar organizmga yuboriladi. To‗g‗ri 
ichak shillig‗i muhitining rN ko‗rsatkichi 7,6-7,9 ga teng. SHamollash davrida esa bu ko‗rsatkich 
6,3-6,6 ga teng bo‗ladi. SHu sababli dori vositasi bu erga tushganida muhitni o‗zgartirib 
yuborishi mumkinligini ununutmaslik lozim bo‗ladi. YUqoridagi hollarda dori vositasining 
to‗g‗ri taqsimlanishi va so‗rilishini boshqarish uchun kerakli choralar ko‗rilishi talab etiladi.

---

75 
SHamcha dori vositalari tarkibiga kirgan dorivor moddalar ichak shilliq suyuqligi bilan 
o‗zaro ta‘sirga uchrab yuza tarangligini pasaytiradi va bu bilan ichakdagi to‗qimalar 
o‗tkazuvchanligini oshiradi. SHamcha dori vositalarining absorbsiyasi asosan to‗g‗ri ichakning 
yuqorigi qismi hisoblanadi va bu o‗z navbatida dori moddasining qon oqimiga tushishini va bir 
qismi jigardan o‗tishini bildiradi. SHamcha dori preparatining absorbsiyasi natijasida birinchi 
fazada jigarga atigi 20% tushadi. SHamcha dori turlari tarkibiga emulgatorlarning qo‗shilishi 
bilan absorbsiyalanuvchi vositalar miqdori 45% gacha ortishi mumkin. Barcha dori preparatlari 
kabi shamcha dori preparatlarida ham absorbsiya jarayoniga dori moddasining eruvchanligi, 
uning molekulasining o‗lchami, zarrachalar o‗lchami, dori vositalarining asos bilan o‗zaro ta‘siri 
kabilar ta‘sir ko‗rsatadi. 
Agarda asos suvda erimasa undagi dori vositasi diffuziya orqali absorbsiyaga uchraydi. 
Agarda asos suvda erisa, absorbsiya erish tezligiga bog‗liq bo‗ladi. SHamcha dori preparatlarini 
biologik samaradorligini asoslash qiyin bo‗lishiga qaramasdan, asosga qarab shularni aytish 
mumkin: agar dori vositasi suvda qancha yaxshi erisa uning so‗rilishi shuncha tez bo‗ladi. 
SHamcha dorilar so‗rilishida rektal suyuqlik konsentratsiyasi alohida ahamiyat kasb etadi. 
Konsentratsiya qancha yuqori bo‗lsa membrana orqali dori vositasining o‗tishi shuncha 
tez bo‗ladi. SHamchalar muayyan tarkibini tanlashda asos miqdori va tabiati, yordamchi 
moddalar va dori vositasi xususiyatlari, texnologik jarayon kabilar ahamiyatli hisoblanadi. 
Asosning strukturaviy – mexanik xossalarini yaxshilash maqsadida asosga alyuminiy stearat, 
magniy stearat va boshqa moyli kislotalarning tuzlari qo‗shiladi