Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Tozalik 
– tananing gipotetik qismi bo‗lib, ma‘lum vaqt birligida mos moddadan xoli 
bo‗lishi. 
Barcha tananing tozaligi –
 
dorivor moddan buyrak, o‗t suyuqligi, o‗pka, teri orqali 
chiqarib organizmni ozod etuvchi gipotetik hajmdagi plazmaning (distributsiya) millilitrdagi 
tozaligi. 
Distributsiya 
– dorivor moddaning qondan bir yoki bir necha qismining to‗qimalar va 
tana bo‗ylab tarqalishi yoki taqsimlanishi jarayoni.
Distributsiya konstantasi tezligi 
– dori vositasining qon aylanish tizimidan tananing u 
yoki bu qismiga o‗tish tezligi konstantasi. 
Ekskretsiya (ajralib chiqish)
– dorivor moddaning qon aylanish sistemasidan o‗tib 
buyrakdan siydik orqali, o‗t suyuqligi va terlash bezlarini orqali chiqishi jarayoni.
So„rilish konstantasi
– dorivor moddaning qabul qilingan joyidan biologik membranalar 
orqali organizmga o‗tish tezligini aniqlovchi umumiy konstanta. 
Eliminatsiya konstantasi
– biofaol moddaning tanadan ekskretsiya yoki biotransformativ 
jarayonlar orqali chetlanishi jarayoni tezligini aniqlovchi konstanta. 
Farmakokinetika 
- dorilarning tanadagi (qonda, suyuqliklarda, turli a‘zolarda) harakatini, 
ularning sifat va miqdor o‗zgarishini va bu o‗zgarishlarning sodir bo‗lish sabablarini yoritish.
LADMER –
dori vositasining organizmning ma‘lum qismidagi ta‘sirini harakterlaydigan 
umumiy termin (Liberation, Absorption, Listribution, Metabolism, Elimination, Response).

Biofarmatsiya matematika, fizika, noorganik va organik kimyo, fiziologiya, anatomiya, 
bioximiya, farmakologiya, dorilar texnologiyasi kabi fanlar bilimlariga suyanadi va shu sababli 
uning terminologiyasida ko‗p hollatlarda farmakologik, kimyoviy va texnologik terminlar 
uchraydi. 
Farmakologiyadan farqli o‗laroq, biofarmatsiya dori vositasi yoki yordamchi 
moddalarning ta‘sir etishi mexanizmsini o‗rganmaydi. U faqat dori preparatining 
farmakodinamikasi va farmakokinetikasiga almashuvchi omillar ta‘sirini o‗rganadi. 
Dori preparatining terapevtik biofaolligi uning so‗rilishi, tarqalishi va mikroorganizmdan 
eliminatsiyasi (chiqishi) jarayonlari bilan aniqlanishini hisobga olib, biofarmatsiya diqqatini shu 
jarayonlarni o‗rganishga va ularga dorivor moddalarning fizik-kimyoviy xususiyatlarini ta‘sirini 
o‗rganadi. So‗nggi paytlarda farmatsevtik fanlar ichida yangi LADMER iborasi paydo bo‗lib, u 
dori vositasining ma‘lum alohida joylarida organizm bilan o‗zaro ta‘sirini tavsiflaydi. YA‘ni, 
ularni biofarmatsevtik, farmakokinetik va farmakodinamik jihatdan tavsiflaydi. 

---

8 
Farmakologiyadan farqli o‗laroq, biofarmatsiya dori vositasi yoki yordamchi 
moddalarning ta‘sir etishi mexanizmsini o‗rganmaydi. U faqat dori preparatining 
farmakodinamikasi va farmakokinetikasiga almashuvchi omillar ta‘sirini o‗rganadi. 
Biofarmatsevtik tadqiqotlar quyidagi yo‗nalishlarda amalga oshiriladi: 

biofarmatsevtik skrening asoslarini eksperimental va nazariy jihatdan ishlab chiqish; 

farmatsevtik va o‗zgarib turuvchi omillarni dori preparatlaridan dori vositasini ajralib 
chiqish va so‗rilish jarayonlariga ta‘sirini o‗rganish; 

dori preparatlarining muayyan tarkibi va organizmga yuborish usullarini;

belgilash maqsadida dori preparatining farmakokinetikasini o‗rganish; 

tayyor dori turlarini oqsillar va turli to‗qimalarning membrana lipidlari bilan o‗zaro ta‘siri 
jarayonlar mexanizmini biofarmatsevtik nuqtai nazardan o‗rganish; 

biologik samaradorlikning yangi modulyatorlarini izlash; 

ta‘sir etuvchi moddalarning muayyan biologik samaradorligini namoyon qilishini 
ta‘minlovchi yangi dori turlarini belgilangan biofarmatsevtik xossalari bilan yaratish; 

dori preparatlarining bioekvivalentligini o‗rganish. 
SHunday qilib, biofarmatsiyaning asosiy maqsadi bor dori turlarini terapevtik 
samaradorligini yaxshilashni va yangi dori turlarini yaratishni nazariy va eksperimental holda 
asoslashdan iborat. 
YUqoridagi 
vazifalarni 
echimini 
topishda 
asosiy 
o‗rinni dori preparatlarini
biosamaradorligini (BS) o‗rganuvchi tadqiqotlar egallaydi. Bu o‗z o‗rnida farmatsevtik ilmlar 
kompleksida asosiy kriteriylar bo‗lgan fizik-kimyoviy konstantalar o‗rnini biologik va tibbiy 
asoslashni bildiradi. SHu sababli mutaxassislarni (farmatsevtlarni) biofarmatsiya sohasi bo‗yicha 
malakaviy tayyorlash juda dolzarb ekanligini bildiradi.