Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

**
Nazorat savollairning muxokamasini zamonaviy pedagogik texnologiyalarning 
―Loyiha‖ uslubidan
foydalanib o‗tkaziladi.
Mustaqil tayyorlash uchun savollar** 
1. in vitro va in vivo tajribalari haqida ma‘lumotlarni daftarda aks ettirish. 
2. in vitro usuliga oid ko‗rsatmalar va talablar qaysi adabiyotlarda aks ettirilgan. 
3. Korrelyasiya koeffitsienti va uning ahamiyati
Vaziyatli masalalar 
1.
MKS asosida tayyorlangan dibazol tabletkasining parchalaish vaqti 2 daqiqa, ―Erish testi‖ 
natijasida esa 45 daqiqadan so‗ng, 50% ni tashkil etdi , to‗g‗rimi? 
2.
Tabletkaning ―Erish testi‖ 45 daqiqadan so‗ng, 40% ni tashkil etdi. To‗g‗rimi? 
3.
Dibazol tabletkasining korrelyasiya koeffitsienti 1,2 ni tashkil etdi. Javobingizni asoslab 
bering. 
 
**Mustaqil 
tayyorlash 
uchun 
savollar 
muxokamasi 
zamonaviy 
pedagogik 
texnologiyalarning 
―SWOT-tahlil‖ metodi
”
grafik organayzer uslubi buyicha olib boriladi.
Mazkur metod mavjud nazariy bilimlar va amaliy tajribalarni tahlil qilish, taqqoslash 
asosida muammoni hal etish yo‗llarini topishga, bilimlarni mustahkamlash, takrorlash, 
baholashga, mustaqil, tanqidiy fikrlashni, nostandart tafakkurni shakllantirishga mo‗ljallangan. 

---

102 
Uslubiy ta‘minot va mashg‗ulot jixozlanishi:
mavzuga oid tarqatma materiallar, uslubiy 
qo‗llanma, adabiyotlar, ma‘ruza matni, internet ma‘lumotlari, mavzu bo‗yicha prezentatsiya. 
Asosiy matn 
Adabiyotlarda keltirilgan ma‘lumotlarga ko‗ra, birorta ham farmatsevtik omil dori 
preparatining biosamaradorligiga yordamchi moddalar ko‗rsatgan ta‘siri kabi ta‘sir ko‗rsatmas 
ekan. 
Yordamchi moddalar - bu dori preparatlari tarkibiga qo‗shish uchun mo‗ljallangan, tabiiy, 
sintetik va yarim sintetik tabiatli moddalar bo‗lib, ular dori modasining fizik-kimyoviy hama 
farmakologik ta‘siridan kelib chiqqan xolda dori shakllarini tarkibiga kiritiladi. Dori shakllarini 
tayyorlashda ular turli funksiyalarni bajarishi mumkin: erituvchi, solyubilizator, stabilizator, 
asos, PAV, quyultiruvchi, emulgator, konservat, korrigent, bo‗yovchi va boshqalarni.
Quyidagi moddalar yordamchi moddalarga kiradi: kraxmal, glyukoza, tozalangan suv, etil 
spirti, vazelin, kakao moyi, talk, bentonitlar, aerosillar, parafin, bug‗doy uni, polietilen oksidlari, 
sellyulozani turli xosilalari. Farmatsiyani ko‗p asrli tarixida yordamchi moddalar farmokologik 
va kimyoviy jihatdan shakl beruvchi indifferent modda sifatida ko‗rsatilgan. Ularni dorivor 
moddaga ishlatish, tashish va saqlash uchun qulay malum shakl berish maqsadida qo‗shilgan. 
Dori preparatlarni ishlab chiqarishda oson topiladigan va arzon moddalar ishlatilgan. Bunda 
yordamchi moddani tabiatiga va sonini dorivor moddani biologik faolligiga tasiri hisobga 
olinmagan. SHu bilan birga hech qaysi kuch farmokologik faktor dorivor preparat hususiyatiga 
yordamchi modda kabi shuningdek sezilarli va murakkab tasir etmaydi. Biofarmatsiya birinchi 
bo‗lib yordamchi moddalarni ishlatilishini ilmiy asoslab berdi. YOrdamchi moddalarni o‗rganish 
shu darajada ahamiyatli edi-ki, bir qator olimlar biofarmatsiyani yordamchi moddani dorivor 
moddani terapivtik effektiga tasirini o‗rganuvchi fan sifatida tanishtirdilar. Biofarmatsevtik 
tadqiqodlarga asosan, yordamchi moddalar texnologik jixatdan ishlatiluvchi indifferent emasligi 
ko‗rsatilgan. Ular malum fizik-kimyoviy hususiyatlarga ega bo‗lib, substansiya tabiatiga bog‗liq 
holda, turli sabablar tasirida kompleks hosil bo‗lishi va adsordsiya, molekulyar reaksiyalar va 
boshqalar dorivor modda tasir etish xarakterini kuchaytirish, susaytirishi mumkin, natijada 
dorivor preparadni so‗rilishini to‗liqligi va tezligi keskin o‗zgarishiga olib kelishi mumkin. 
Dorivor va yordamchi moddalarni o‗zaro tasiri ularni tayyorlashda va shuningdek saqlash 
jarayonida sodir bo‗lishi mumkin. Demak yordamchi moddalarni bilogik kirishuvchanligiga tasir 
etish mexanizmi turlicha bo‗lishi mumkin. Biologik faollikni o‗zgarishining asosiy sababi - 
―dorivor modda - yordamchi modda‖ sistemasida ingredentlar orsidagi kimyoviy tasir natijasida, 
polimerlar kompleksi, VMS makromalekulalari, xomosorbsillar va boshqalar hosil bo‗lishi 
mumkin. Hosil bo‗lgan birikmalar mustaxkam yoki engil uziluvchi yuqori yuza faolligi bilan 
xarakterlanuvchi yoki balanslangan sistema energiyasi bilan, dorivor moddani asosiy 
farmokologik reaksiyasini tezlatishi yoki susatirishi mumkin. 
YOrdamchi moddalar dori vositalarining farmokolik faoliyatini nafaqat pasaytira oladi, 
balki yana katta darajada parchalanish va biokirishish bilan harakterlanuvchi bog‗lanishlarni 
yaratadi (masalan, prednizolon bilan polivinilpirrolidon, salitsilamid bilan polivinilpirrolidon, 
salitsil kislotali sorbit, mochevina bilan norsulfazol). Saponinlar oshqozon-ichak traktida 
glyukozani so‗rilish jarayonini kuchaytiradi. Natriy lauril sulfat penetsillin, grizeofulvin va 
• кучли томонлари