Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Uslubiy ta‘minot va mashg‗ulot jixozlanishi:
mavzuga oid tarqatma materiallar, uslubiy 
qo‗llanma, adabiyotlar, ma‘ruza matni, internet ma‘lumotlari, mavzu bo‗yicha prezentatsiya. 
Asosiy matn 
Eritmalar, emulsiyalar, suspenziyalar va turli dozalangan dori turlari (tabletkalar, granulalar, 
kapsulalar, pilyular va boshqalar) peroral qabul qilinadi.
 
Ularning tarkibidagi dori vositasi 
oshqozon-ichak traktining turli qismlarida so‗rilishi mumkin, chunki uning membranasi shunga 
moslashgan bo‗ladi. Ammo, asosiy absorbsion organ bo‗lib ingichka ichakning yuqorigi bo‗limi 
hisoblanadi. Ma‘lum bir darajada dorilar kislotali muhitda eriganda va muayyan tarqalish 
koeffitsientiga ega bo‗lganda absorbsion xususiyati namoyon bo‗lishi mumkin. Oshqozon-ichak 
traktining (OIT) peroral qabul qilingan dori vositasining absorbsiyasida zarur bo‗lgan bu ikki 
qismining anatomik va fiziologik xossasi fiziologiya va farmakologiya kurslarida bayon etilgan. 
Suyuq dori shakllari 
Eritmalar.
Eritmalar biofarmatsevtik nuqtai nazardan qaralganda, boshqa dori turlariga 
qaraganda ko‗proq fiziologik va ta‘sirli hisoblanadi. Eritma holida qabul qilingan dori vositalari 
yaxshi biologik samaradorlikka ega bo‗ladi, ya‘ni tezroq so‗riladi va ta‘siri tez boshlanadi. 
Bunga sabab dori vositasining dori turiga eritib qo‗shilganida deb hisorblanadi. SHuning uchun 
tayyorlanayotgan suyuq dori turida asosiy shart – uning 
eruvchanlik parametri
hisoblanadi. 
Eruvchanlik parametri har xil erituvchida dori vositasining farmakologik faolligi va ma‘lum 
konsentratsiya oralig‗idagi ta‘sirini aniqlash bilan belgilanadi.
Eruvchanlik moddaning kimyoviy strukturasi va uning erituvchi muhit bilan o‗zaro 
bog‗liqligi bilan bog‗liqdir. Dorilar texnologiyasida u dori vositasini dori preparatiga qo‗shish 
holatini belgilaydi. Absorbsiyaga eritmalarda dori moddasining eruvchanligidan tashqari, 
erituvchi tarkibi, uning rN muhiti, yopishqoqligi, yuza tarangligi kabi xossalari ham ta‘sir etadi. 
Ma‘lumki, tozalangan suv va boshqa erituvchilar chegaralanggan eritish qobiliyatiga ega. 
Ko‗pincha eritmalar tayyorlashda erituvchi sifatida suv yoki suvga ko‗p moddalarning 
eruvchanligini yaxshilovchi etil spirti, glitserin, propilenglikol va boshq. qo‗shib 
qo‗llaniladi.SHuningdek eruvchanlikni yaxshilash maqsadida kompleks hosil qiluvchilar, 
solyubilizatorlar, qo‗shimcha erituvchilar (mochevina, polivinilpirrolidon, polietilenglikol, 
dimetilsulfoksid ...) ishlatiladi. Bu moddalarning hammasi dori turining biosamaradorligiga o‗z 
ta‘sirini ko‗rsatadi. Eruvchanlikni yaxshilagan holda ularning absorbsiyasini oshiradi, bu bilan 
ularning biosamaradorligini ham oshiradi. Ammo dori vositalari bilan komplekslar hosil qilib uni 
yomonlashtirishi ham mumkin. 
Eruvchanlik va absorbsiya dori turlarini turg‗unligini boshqarib turuvchi o‗tkazuvchining 
rN muhitiga (masalan, kislotali rN muhiti alkaloid tuzlari uchun)ham bog‗liq. YOpishqoqlikni 
oshiruvchi moddala absorbsiyani sekinlashtiradi, chunki yuqori yopishqoqlikka ega suyuqliklar 
• кучли томонлари