Toshkent farmasevtika instituti "tasdiqlayman"

10-rasm. Gel xromatografiya 
usulida moddalarni ajralish 
chizmasi: 
 
a – ajralishning boshlaninshi,  
b –ajralish jarayoni, 
v ajralishning tugashi;  
 
YUqori samarali suyuqlik-suyuqlik xromatografik usulini zaharli moddalar tahlilida 
qo‘llash 
Xrormatografik usullarning rivojlanishi jarayonida ularning nazariy va amaliy qo‘llanish 
sharoitlarini takomillashtirish natijasida yangi yuqori samarali suyuqlik xromatografiya  (YUSSX) 
usulini kirib kelishiga sabab bo‘ldi. 
Agarda 1950 va 1960 yillarda xromatografik usullardan yupqa qatlam xromatografiya va qog‘ox 
xromatografiyasi,  rivojlangan bo‘lsa, 1970 yillarda kolonkali xromatografiyaning taraqqiy etishi 
yuqori
 
samarali suyuqlik xromatografiya
 usulini rivojlanishiga zamin bo‘ldi. YUSSX usullarda (nasos, 
injektor, detektor), hamda o‘ziga xos talablarga javob beradigan yuqori tozalikka javob beradigan, 
yuqari tozalikka ega erituvchilar va kimyoviy reaktivlarni qo‘llash talab etiladi. 
YUSSX tahlil usulini yaratilganiga  qisqa vaqt bo‘ldi, lekin bunday xromatografik tahlilini 
rivojlanishi juda kattadir. Uning nazariy asoslari va eksperimental usullari undan avvalroq GSX usuli 
yaratilgandann keyinoq asos solingan edi. 
YUSSX usulni olib borishda ananaviy kolonkali xromatografiyaga qo‘yilgan talablar asos bo‘lib 
xisoblanadi, ular sorbentning  dispersligi, kolonkalarni o‘lchami va suyuqlik oqimining tezligidir. 
SHularga qaramay bu xromatografik usulning o‘ziga xos tomoni, yuqori bosimda xromatografik 
jarayonni olib borishga qaratilgandir. 
Suyuq qo‘zg‘aluvchan faza yordamida xromatografik tahlilni olib borish M.S. Svet tomonidan 
ko‘rsatib o‘tilgan usul, yangi aralashma tarkibidagi moddalarni sifat va miqdoriy tahlilini aniqlanishga 
asoslanib, foydalanilgan kolonkalarning diametri 1 sm dan oshiq bo‘lgan. Bunda qo‘zg‘aluvchan faza 
kolonka orqali o‘zining og‘irlik kuchi yordamida kolonkadan o‘tish natijasida hamda gidrostatik 
bosimi asosida 60 ml/soat 1 sm
2
  tezlikka erishilgan. Lekin dori moddalarini  va aralashmalarini 
aniqlashda bunday kolonkalardan ko‘p foydalanish natijasida ajratib olish sifati o‘zgaradi. 
Keyingi yillarda kolonkali xromatografiyani keng qo‘llanishi va sezgir detektorlarni paydo 
bo‘lishi asos bo‘ldi,  uning yordamida elyuat tarkibidagi moddalarni aniqlashga erishildi. YUSSX 
usulini takomillashtirishga gaz xromatografiyasida  qo‘llanilgan va tajribadan o‘tgan usullardan 
foydalaniladi. 
YUSSX usulida moddalarni ajratish uchun diametri 2-6 mm bo‘lgan kolonkalardan va ularning 
ichiga ko‘zg‘almas sorbentning zarrachalarini o‘rtacha diametri 50 mkm dan kichik zarrachalardan 
iborat bo‘lgan, hamda ko‘zg‘aluvchan fazani 0,1-0,5 sm/sek tezlikda yuqori bosim yordamida (10-400 
atm) foydalanish maqsadga muvofiqdir. 

---

                                                                                     
YUSSX usulida ikki moddani bir-biridan ajratish, ulardan biri qo‘zg‘almas fazada ushlanib 
qolishini xromatografik kolonkadan qarshiliklarni engib chiqqan modda avval, so‘ngra asta-sekin 
ikkinchi modda chiqa boshlaydi. Bu xromatografiyada ham moddalarni ajralishini qo‘zg‘almas fazada 
ushlanish vaqti