|
Uzbekistondagi ekologik muammolar. Bugungi kunda Mustaqil O‗zbekistan yirik
sanoat va agrar mintaqa bo‗lib, kelajakda dunyoga yuz tutgan mashinasozlik, energetik,
kimyo, oziq-ovkat sanoati, transport majmuini yanada rivojlantirish ko‗zda tutilmovda.
Xolbuki, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi Respublikada ijtimoiy ekotizimlarning
xolatiga muayyan darajada salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Respublikada keskin bo‗lib turgan
ekologik va tabiatni muxrfaza qilishga oid muammolar quyidagilar:
1. Yirik xududiy-sanoat majmuilari joylashgan rayonlarda (Angren - Olmalikq -
CHirchik, Fargona - Margilon, Navoiy va xokazo) tabiatni muxofaza qilish muammolari.
2. Orol va Orol bo‗yi muammolari, suv resurslarini muxofaza qilish va ulardan
maqbul tarzda foydalanish.
3. Agrosanoat majmuidagi ekologik muammolar.
4. Tabiatdagi suvlvrning sanoat yaiqindilari, pestitstdlar va mineral o‗g‗itlar bilan
ifloslanishi.
5. O‗simlik va xayvonot dunyosini mux‘ofaza va qayta tiklash muammolari,
qo‗riqxonalar va milliy bog‗lar tarmog‗ini kengaytirish.
YUqorida keltirilgan muammolarni e‘tiborga olib, Respublikada noqulay ekologik
vaziyat yuzaga kelgan tuman va xududlarni aniqlab ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish
va rivojlantirish maqsadga muvofiq bo‗ladi.
3. Ekologik muammolarni oldini olish borasida olib borilayotgan ishlar.
Ma‘lumki, har qanday davlatning rivoji, aholi turmush farovonligining oshirib borishida uch
tamoyilga rioya qilish muhim ahamiyat kasb etadi: iqtisodiy o‗sish, ijtimoiy himoya va
nihoyat, ekologik xavfsizlikdir.
Bu borada mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq kuchli, uzoqni
ko‗zlovchi siyosat amalga oshirilayotganligini bugun nafaqat o‗zbekistonliklar, balki
jahondagi rivojlangan davlatlar, xalqaro tashkilotlar ham ochiq e‘tirof etmoqda. YUqoridagi
uch tamoyil O‗zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy rivojiga asos qilib olingan
desak, xato qilmaymiz. Kengroq fikr yuritadigan bo‗lsak, Prezidentimizning ―O‗zbekiston
XXI asr bo‗sag‗asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari‖
kitobiga yana bir bor murojaat etamiz. Dunyoning ko‗plab mamlakatlarida chop etilgan ushbu
kitobda O‗zbekistonning ekologik xavfsizligi masalasiga alohida o‗rin berilgan. Umuman,
O‗zbekistonda ekologik xavfsizlikka, bu xavfsizlikka tahdid solayotgan va endilikda global
muammoga aylanib qolgan Orol va Orolbo‗yi ekologik fojiasi oqibatlarini bartaraf etish,
transchegaraviy daryolar suvidan oqilona foydalanish masalalariga faqat bugun e‘tibor
qaratilayotgani yo‗q. Bu masalalar YUrtboshimiz tomonidan o‗tgan asrning 80- yillari oxirida
ham ko‗tarilgan va mustaqillikka erishilgandan keyin yanada rivojlantirilgan edi.
O‗zbekiston mustaqillikka erishgach, Orol ekologik fojiasini to‗xtatish va yumshatish
yo‗lida keng ko‗lamdagi mislsiz ishlar amalga oshirildi. O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti
I.A.Karimovning tashabbuslari bilan Orolbo‗yi genofondini muhofaza qilish hayriya jamoat
fondi tashkil etildi.
Xalqaro donorlarni Orol va Orolbo‗yi muammolarini yumshatish borasidagi
harakatlarga jalb qilish maqsadida 2008 yilning 11-12 martida Toshkent shahrida Xalqaro
konferensiya o‗tkazildi. Unda ―Orolbo‗yi mintaqasida iqlim o‗zgarishi oqibatlarini
yumshatish maqsadida amalga oshirish uchun xalqaro donorlarga taklif etilayotgan
majmuaviy harakat dasturi‖ qabul qilindi.
Orol va Orolbo‗yi muammosini hal qilishda O‗rta Osiyo davlatlari hamkorligi 1993
yili Orolni qutqarish xalqaro jamg‗armasining (OQXJ) tashkil etilishida namoyon bo‗ldi.
Uning doirasida ―Orol dengizi havzasi Dasturi‖ hayotga tatbiq etildi.
2009 yil aprelida Orolni qutqarish xalqaro jamg‗armasiga a‘zo davlatlar rahbarlari
uchrashuvida O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov jahon hamjamiyatini Orol
dengizi havzasi muammolarini hal etishga yanada kengroq jalb qilishga qaratilgan Orolni
qutqarish xalqaro jamg‗armasiga a‘zo mamlakatlarning 2011-2015 yillardagi faoliyati Dasturi
konsepsiyasini taklif etdi.
Mintaqada ekologik muvozanatning buzilishi oqibatlarini yumshatish maqsadida
Amudaryo deltasida kichik suv havzalarini yaratish, to‗qayzorlarni saqlab qolish,
Orolbo‗yining olis aholi yashash joylarida quyosh energiyasidan foydalanishga qaratilgan bir
qator xalqaro va davlatlararo loyihalar amalga oshirilmoqda.
To‗qayzorlar, qamishzor o‗simliklari, tabiiy yaylovlar maydonining hamda noyob
turdagi jonivorlar va qushlar sonining qisqarishi yoki ularning butunlay yo‗qolishi natijasida
etkaziladigan umumiy ziyon eng kamida yuzlab million AQSH dollariga baholanmoqda.
Ammo flora va faunadagi haqiqiy qayta tiklab bo‗lmaydigan yo‗qotishlarni moliyaviy
jihatdan o‗lchab bo‗lmaydi.
Bu sohada mavjud vazifalar ko‗lamining kengligi, murakkabligi hamda miqyosi
mintaqadagi ekologik vaziyatni yaxshilash muammolarini kompleks ravishda hal etishda
nafaqat davlat organlarining, balki jamoat birlashmalari, fuqarolik jamiyati institutlarining
sa‘y-harakatlarini birlashtirishni talab etadi. SHu bois O‗zbekistonda bu ishga keng
jamoatchilikni jalb qilish, atrof-muhitni muhofaza qilish davlat, jamiyat va har bir fuqaroning
ishiga aylanishi yo‗lida jiddiy qadamlar tashlanib, keng ko‗lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
SHu bilan bir qatorda, mustaqillik yillarida Respublikamizda atrof-muhitni muhofaza
qilish, tabiiy resurlardan oqilona foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi
mustahkam, yaxlit qonunchilik bazasi yaratildi.
Jumladan, O‗zbekiston Respublikasi ―Tabiatni muhofaza qilish to‗g‗risida‖gi (1992
y.), ―Suv va suvdan foydalanish to‗g‗risida‖gi (1993 y.), ―Veterinariya to‗g‗risida‖gi (1993
y.), ―Er osti boyliklari to‗g‗risida‖gi (1994 y.), ―O‗simliklar karantini to‗g‗risida‖gi (1995 y.),
―Atmosfera havosini muhofaza qilish to‗g‗risida‖gi (1996 y.), ―O‗simlik dunyosini muhofaza
qilish va undan foydalanish to‗g‗risida‖gi (1997 y.), ―Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va
undan foydalanish to‗g‗risida‖gi (1997 y.), ―O‗rmon to‗g‗risida‖gi (1999 y.), ―Ekologik
ekspertiza to‗g‗risida‖gi (2000 y.), ―CHiqindilar to‗g‗risida‖gi (2002 y.), ―Muhofaza
etiladigan tabiiy hududlar to‗g‗risida‖gi (2004 y.) qonunlari atrof-muhitni, tabiiy resurslarni
huquqiy jihatdan muhofaza qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Jumladan, O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining 50-moddasida
―Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‗lishga majburdirlar‖, 54-
Do'stlaringiz bilan baham: |
