Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

R.  Vernonning  tovarning  hayotiy  sikli  nazariyasida  mam­

lakatning jahon savdosidagi muvaffaqiyati ichki bozorga bog‘liqligi 

ta’kidlanadi. Vernon nazariyasiga ko‘ra mahsulotlaming ba’zi bir tur- 

lari  to‘rt bosqichdan iborat sikldan  o‘tadi  (joriy etish,  o‘sish, yetuk- 

lik, pasayish), ulami  ishlab chiqarish esa xalqaro miqyosda siklning 

bosqichidan kelib chiqqan holda siljiydi. R. Vernon AQSHning yangi 

va istiqbolli tovarlaming ahamiyatli miqdorini ishlab chiqarishda yetak- 

chilik  qilishi  sabablarini  ochib  berishga  harakat  qildi.  U  milliy  bo- 

zorda xorijiy bozorga nisbatan ertaroq paydo bo‘lgan tovarlarga talab 

AQSHning texnologik ustunligiga olib kelishini ta’kidladi. Amerika 

firmalari ishlab chiqarishning rivojlanishi bosqichida bu yangiliklami 

eksport qiladi, ularga bo‘lgan talabning o‘sishi bilan esa xorijiy mam­

lakatlarda ishlab chiqarishni tashkil etadi. Yangi texnologiyaning tar-

733

---

qalishi bilan xorijiy korxonalar ham yangi tovarlami ishlab chiqarishni 

o‘zlashtirib,  ulami AQSHga  olib  kela boshlaydilar.  «Tovar  sikli»  tu- 

shunchasi milliy va tashqi bozorlaming o‘zaro bog‘liqligini izohlovchi 

nazariyaning asosiga aylandi. Xalqaro mehnat taqsimoti va jahon sav­

dosi tarkibiy tuzilishining samaradorligi mustaqillik, o‘zaro bog‘liqlik 

va bog‘liqlik konsepsiyalarini tushuntirishga yordam beradi.

Yuqori iqtisodiy mustaqillik ba’zi bir tovar, xizmat va texnologi- 

yalaming mavjud bo‘lmasligini bildiradi, shunga ko‘ra hozirda hech 

bir  mamlakat  to‘liq  mustaqillikka  intilmaydi.  Biroq,  ko‘plab  mam­

lakatlar xalqaro mehnat taqsimoti tizimiga kirish hamda tashqi savdo 

tarkibini  shakllantirishda talab  va taklif ustidan  xorijiy  nazoratning 

o‘matilishi xavfini past darajada bo‘lishiga harakat qiladilar.

Xorijdagi  o‘zgarishlardan  himoyalanganlikning  o‘sishini  o‘zaro 

ehtiyoj  asosidagi  savdo  aloqalarini  rivojlantirish  orqali  ta’minlash 

mumkin. Mamlakatlar (masalan, Fransiya va Germaniya)ning savdo 

sheriklari sifatidagi o‘zaro bog‘liqligi holatida ulardan birining tovar­

lami  yetkazib  berish  yoki  bozor  hajmini  qisqartirishi  ehtimoldan 

uzoq, chunki boshqa tomon ham bunga darhol javob qaytaradi.  0 ‘ta 

yuqori  darajadagi  bog‘liqlik  mamlakataing  boshqa  mamlakatlarda 

ro‘y bemvchi o‘zgarishlarga bog‘liqligini keltirib chiqaradi.

Xalqaro  mehnat  taqsimotining  chuqurlashuvi  barcha  nazariyalar- 

ning hayotiy layoqatliligini va ulami doimiy ravishda modifikatsiyal- 

ab, yangi qirralami qo‘shib turish zarurligini tasdiqlaydi. Xalqaro aloqa- 

laming jahon amaliyotida esa bu nazariyalardan keng foydalanilmoqda.