Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

18.1. Iqtisodiy muvozanatlikning mazmuni va namoyon 

boiish shakllari

Iqtisodiyotning  inqirozlarsiz,  barqaror  va  samarali  rivojlani­

shi  uchun  uning  turli  tomonlari,  sohalari,  tarmoqlari  va  boiaklari 

o ‘rtasida ma’lum muvozanat b oiishi taqozo etiladi.

Iqtisodiyot bir-biri bilan chambarchas bogiiqlikda amal qiladigan 

xilma-xil faoliyatlami, turli sohalar, tarmoqlar, boiinm alar, majmua- 

lar, birlashmalami, moliya, bank, soliq, sug‘urta, tashqi iqtisodiy alo-

504

---

qalar  va  boshqalami  o‘z  ichiga  oluvchi  o‘ta murakkab  tizim  bo‘lib 

hisoblanadi. Iqtisodiyotning yaxlit tizim sifatida samarali amal qilishi 

ko‘p jihatdan uning tarkibiy qismlari o‘rtasidagi muvozanatlik va mu- 

tanosiblikka bog‘liq bo‘ladi.

Iqtisodiyotning muvozanatligini ta’minlash, eng aw alo, iqtisodiy 

maqsadlar  -   aholining  o‘sib  boruvchi  talabini  qondirish,  iqtisodiy 

o ‘sish, to‘la bandlik, iqtisodiy samaradorlik, narxlaming barqaror da­

rajasi,  iqtisodiy  erkinlik,  daromadlaming  adolatli taqsimlanishi,  ijti­

moiy  himoya,  ijobiy savdo balansiga erishish bilan bevosita bog‘liq 

bo‘lganligi sababli ham ahamiyatlidir.

Iqtisodiy muvozanatlik va uning amal qilishi bilan bog‘liq hodisa 

va jarayonlaming mohiyatini chuqurroq tushunish, uni ta ’minlashning 

asosiy yo‘nalishlarini aniqlash, usullar va vositalaridan samarali foy­

dalanish muvozanatlikning iqtisodiy kategoriya sifatidagi mazmunini 

bilishni taqozo etadi.

«Muvozanat» tushunchasi keng va umumiy holda qo‘llanilib, bu 

boradagi  dastlabki  taassurot  va  aniqliklami  hosil  qilishda  qo‘l  ke­

ladi.  Chunki,  muvozanat  tushunchasi  nafaqat  iqtisodiy,  balki  tabi- 

iy-ijtimoiy  hodisa  va jarayonlarga  ham tegishli  bo‘lib,  unga  tabiat 

va jamiyatning  har  qanday jabha  va  sohasi  nuqtai  nazaridan  yon- 

dashish  mumkin.  Masalan,  kishilik jamiyati  tarkib  topib,  taraqqiy 

etgunga qadar ham tabiatdagi muvozanatliklar -  galaktikadagi koi- 

not jismlarining joylashuvi,  ulaming bir-biriga nisbatan  o‘zaro  ha- 

rakatlanish  doiralari,  shu jumladan  Quyosh  tizimi  va  uning  ichida 

joylashgan  sayyoralaming  o ‘zaro  harakati,  sayyoramizdagi  ichki 

tabiat  hodisalari  -   bulaming  barchasi  muvozanatlikka  asoslangan. 

Y a’ni, tabiat hodisalarini yuzaga keltiruvchi turli kuch va harakatlar 

o ‘rtasida tenglik, muvofiqlik holati mavjud bo ‘ladi. Bu borada prof. 

D.  Moskvinning  muvozanatga  bergan  ta ’rifi  o‘rinli  hisoblanadi: 

«Muvozanat  -   qarama-qarshi  yo‘naltirilgan  kuchlaming  baravar- 

lashishi holati»127