Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

17.1. Iqtisodiy taraqqiyotning mazmuni 

va ko‘rsatkichlari

Mamlakatimiz iqtisodiyotining turli sohalari, tarmoqlari va hudud- 

larida puxta asoslanib amalga oshirilayotgan keng koiamli islohotlar 

natijasida yildan-yilga barqaror o‘sib borayotgani mustaqil taraqqiyot 

yoiining yo‘nalishi naqadar to‘g‘ri tanlanganligini ko'rsatib turibdi. 

Birinchi Prezidentimiz I.  Karimov asarlarida va ma’ruzalarida mus­

taqil  iqtisodiy  taraqqiyotning  yoi-yo‘riqlari,  yo‘nalishlari  va  nati- 

jalari  batafsil  bayon  qilrnib,  ko‘rsatib  berilmoqda.  Lekin  iqtisodiy 

adabiyotlarda  asosan  iqtisodiy  o‘sish haqida  gap  yuritilib,  iqtisodiy 

taraqqiyot muammosiga kam e’tibor berilmoqda.

Iqtisodiy taraqqiyot juda keng  qamrovli muammo boiib,  uni  bu 

yerda  har  taraflama  va  batafsil  yoritib  bera  olmaymiz,  balki  uning 

ayrim bizningcha muhim jihatlariga to‘xtalamiz.

Iqtisodiy taraqqiyot va iqtisodiy o‘sish tushunchalari bir-biri bilan 

chambarchas bogiiq jarayonlar boisada, ular bir-biridan farq qiladi. 

Iqtisodiy taraqqiyot uzoq muddatli va keng qamrovli jarayon boiib, 

kengaygan  takror  ishlab  chiqarishga asoslangan holda  ishlab  chiqa-

468

---

ruvchi  kuchlar  va  iqtisodiy  munosabatlaming  o‘zaro  ziddiyatda  va 

ta’sirda bo‘lib, to‘xtovsiz rivojlanishida o‘z aksini topadi.

Iqtisodiy taraqqiyot jarayoni  siklik tavsifiga ega bo‘lib,  faqatgina 

iqtisodiy o‘sish jarayoninigina emas, shu bilan birga iqtisodiy inqiroz, 

turg‘unlik, jonlanish va yuksalish jarayonlarini ham qamrab olib, goh 

o‘sib,  goh  pasayib  to‘lqinsimon  tarzda  rivojlanib  boradi.  Iqtisodiy 

taraqqiyotning  mazmunini  aniq  bilish  uchun  awalo,  taraqqiyot  tu- 

shunchasining  o‘zi  nimaligini,  uning  mazmunini  tushunish  muhim- 

dir. Albatta jamiyat taraqqiyoti haqida turli davrlarda har xil mutafak- 

kirlar,  faylasuflar tomonidan turli-tuman  g‘oyalar,  nazariyalar  ilgari 

surilgan bo‘lib, ulaming ichida taraqqiyot haqida aniqroq ta’rif sifa­

tida nemis mumtoz falsafasining yirik namoyondasi Gegelning ta’rifi 

e’tiborga sazovordir.

Uning  ta’limotiga  ko‘ra  taraqqiyot  muayyan  bir  narsa,  voqea 

hodisa va jarayonlaming ma’lum tomonga,  ya’ni pastdan yuqoriga, 

oddiylikdan  murakkablikka  tomon  yo‘naltirilgan  harakatining  bir 

ko‘rinishidir114

Ushbu  falsafiy ta’rifdan kelib  chiqib  aytish mumkinki,  iqtisodiy