Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  har  qanday  ishlab  chiqa- 

rish,  bir  tomondan  iste’mol  qiymatini  (naflilikni)  yaratish  va 

ko‘paytirishdir, ikkinchi tomondan, moddiy vositalar va mehnat- 

ning  sarflanishi,  yangi  qiymatning  yaratilishi,  boshqacha  qilib

51

---

aytganda,  qiymatning  o‘sish  jarayonidir.  Bu  ishlab  chiqarish ja- 

rayonining ikki tomonlama xususiyatidir.

Masalan,  tadbirkor ishlab  chiqarishni tashkil  etish uchun  10  mln. 

so‘mlik  paxta  tolasi  sotib  oldi,  deylik.  Toladan  ip  yigirish  uchun 

qo‘llanilgan  asosiy  vositalar  amortizatsiyasi,  energiya,  yonilg‘i  va 

boshqa xarajatlar 4 mln.  so‘mni,  ish haqi  3  mln.  so‘mni tashkil  etib, 

3  mln.  so‘mlik  qo‘shimcha  mahsulot  yaratilib,  uni  tadbirkor  foyda 

sifatida  oladigan  bo‘lsa,  Yaratilgan  mahsulotning  qiymati  20  mln. 

so‘mni, qo‘shilgan qiymat  10 mln.  so‘mni, yangi Yaratilgan qiymat 6 

mln.so‘mni tashkil etadi. Agar (4 mln. so‘m + 10 mln. so‘mni) oldingi 

Yaratilgan qiymat deb hisoblasak, u 6 mln.  so‘mga ko‘payib 20 mln. 

so‘mga  yetadi.  Bu  20  mln.  so‘m  ham  naflilikning  ham  qiymatning 

o‘sishini ifodalaydi.

Agar  biz  8  mln.  so‘mlik  qo‘shilgan  qiymatdan  2  mln.  so‘mini 

amortizatsiya,  energiya  va  boshqalardan  iborat  moddiy  xarajatlar, 

ya’ni oldindan Yaratilgan qiymatlar deb qarasak, 6 mln.  so‘mlik qiy­

mat, ya’ni 4 mln.  so‘mlik ish haqi va 2 mln.  so‘mlik foyda shu ishlab 

chiqarish jarayonida hosil qilingan yangi qiymat hisoblanadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish jarayonining ikki to­

monlama tabiatini quyidagicha ifoda yetishimiz mumkin (2.3-rasm).