Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

15.3. Yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi muvozanat 

va uning o‘zgarishi

Yuqorida yalpi talab mamlakat miqyosida iqtisodiyotning hamma 

boiimlarida va tarkibiy qismlarida Yaratilgan turli tovar va xizmat­

lami  sotib  olishga  moijallangan  pullar miqdori  sifatida,  yalpi  tak­

lif esa  iqtisodiyotning  barcha  tarmoqlari  va  hududlari,  korxona  va 

tashkilotlarida  sotish  uchun  ishlab  chiqarilgan  tovarlar  va  xizmat­

laming yalpi miqdori  sifatida namoyon boiishini aytib  o‘tgan  edik.

433

---

Endi  shuni  ta’kidlash  joizki,  milliy  bozorda,  oldi-sotdi  jarayonida 

pul egalari, ya’ni iste’molchilar ixtiyoridagi pullar tovar va xizmatlar 

egalariga,  aksincha, Yaratilgan tovar va  xizmatlar  esa pul  egalariga 

o‘tishi lozim. Boshqacha aytganda tovarlar dunyosi bilan pul dunyosi 

o‘rtasidagi  harakat  qarama-qarshi  oqim  hosil  qiladi.  Buning  uchun 

esa pul egalari sotib olmoqchi bo‘lgan tovar va xizmatlar tarkibi, miq­

dori, sifati hamda narxi bo‘yicha ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar 

turi,  miqdori,  sifati  hamda  qiymati  bilan  mos  tushishi  lozim.  Bun­

day moslikning qanchalik ta’minlanishi  turli  bozorlar orqali  aniqla­

nadi va tartibga solinadi. Bu moslik darajasi yalpi talab va yalpi taklif 

o‘rtasidagi muvozanat va uning o‘zgarishi orqali aniqlanadi.

Yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi nisbatni quyidagi rasm orqali 

ifodalash  mumkin  (15.6-rasm).  Albatta,  real  hayotda  bunday  to iiq  

muvozanatlik sodir boiishi juda qiyin va murakkabdir.  Lekin tovar 

va xizmatlaming u yoki bu turlari, miqdori va sifati bo‘yicha mos ke- 

lish hollari uchrab turadi. Yalpi talab bilan yalpi taklifning bir-biriga 

mosligi iqtisodiy muvozanat deb ham yuritiladi.

Ijtimoiy nafliligi 

(turlari. miqdori va sifati")

Ijtimoiy nafliligi 

(turlari. miqdori va sifati)

A

*

Iste'mol tovarlari va xizm atlari

Iste'mol tovarlari va xizm atlari

4

4

Qiymati (miqdor x narxi)

Ijtimoiy qiymati

Ijtimoiy nafliligi jihatidan

Ijtimoiy nafliligi jihatidan

*

4

YALPI TALAB M IQDORI

=

VALPI TAKLIF MIQDORI

_

*

I

Qiymat jihatidan

Ijtimoiy qiymati jihatidan

Ijtimoiy nafliligi 

(turlari. m iadori va sifati")

Ijtimoiy nafliligi 

(turlari, miqdori va sifati)

♦

*

*■

Investitsiya tovarlari va ishchi kuchi

Investitsiya tovarlari va ishchi kuchi

*■

+

*

Qiymati (miqdor