Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Qog‘oz pul muomalasi qonunlari oltin pul muomalasidan farq 

qilib, uni quyidagicha ifodalash mumkin:

-   qog‘oz  pul  qancha  miqdorda  chiqarilmasin,  unda  belgilangan 

qiymat miqdori muomala uchun zarur bo‘lgan oltin pul miqdorining 

qiymatiga teng bo‘ladi;

-   qog‘oz  pulning  har  bir  birligida  belgilangan  qiymat  miqdori 

muomala  uchun  zarur  bo'lgan  oltin  pul  qiymatining  muomalaga 

chiqarilgan qog‘oz pul miqdori nisbatiga mos keladi.

Qog‘oz pul tizimi amal qilib turgan davrdan buyon o‘tgan real iqti­

sodiy hayot shuni ko‘rsatadiki, oltin pul muomaladan chiqarilgan va 

qog‘oz pullaming oltin pul bilan aloqasini yo‘qotishga rasman urinil- 

gan bo‘lsada, uning nominal  qiymat belgisi sifatidagi harakatida ol­

tin pul  bilan bo‘lgan  aloqasi hozirgacha  obyektiv ravishda  saqlanib 

qolgan.  Faqat  u  modifikatsiyalashib,  murakkablashib  bormoqdaki,

608

---

natijada uni mantiqiy mushohada qilish orqali tushunish ancha qiyin- 

lashadi.  Shuning uchun ham qog‘oz pullar har bir davlatning maxsus 

qonuni  bilan  muomalaga  chiqariladi.  Bu  qonunda  pulning  belgisi, 

birliklari, miqyoslari va chet el valyutalari bilan rasmiy almashuv tar- 

tibi o‘matiladi. Ammo uning qiymat belgisi sifatida qancha qiymatga 

ega ekanligini hech qanday davlat  qonuni bilan  o‘matib  bo‘lmaydi, 

u  faqat  obyektiv  iqtisodiy  qonun  -   pul  muomalasi  qonuni  asosida 

o‘matiladi va amal qiladi159.

Milliy  iqtisodiyotda  davlatning,  tijorat banklari  va  boshqa  moli­

yaviy  muassasalaming  majburiyatlari  pul  sifatida  foydalanadi.  Pul 

operatsiyalarining  asosiy  ko‘pchilik  qismi  naqd  pulsiz,  cheklar  va 

unga tenglashtirilgan moliyaviy aktivlar yordamida amalga oshirila­

di.  Shu  sababli  muomalada  bo‘lgan  pul  miqdorini  hisoblash  uchun