Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Asosiy kapitalga investitsiyalar va ularning moliyalashtirish

manbalari bo‘yicha tarkibi, foizda107

Ko‘rsatkichlar

2004 2006 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Asosiy kapitalga inves­

titsiyalar, mln.  so‘m

24

73

,2

n

95

00

m

84

83

,7

**

eC

2

n

w*

C4

0©

22

06

7,

0

28

69

4,

6

tT )

m 

r* 

1n

40

73

7,

3

Jami, foizda

100

100

100

100

100

100

100

100

100

Davlat byudjeti

14,9

10,7

9,0

IS

6

5,1

5,3

4,5

4,8

Korxonalar mablag‘lari 43,2 48,3

44,1

32,1

30,1

30,3

30,4 32,3

52,1

Aholi mablag‘lari

12,4

11,7

9,8

15,2 20,1

20,5

24,8

22,4

Hukumat tomonidan 

kafolatlangan xorijiy 

investitsiyalar

14,5

4,9

5,0

4,8

4,7

4,5

4,2

4,2

20,1

To‘g ‘ridan-to‘g ‘ri 

xorijiy investitsiyalar

10,0

14,1

20,9

24,0 20,4

17,2

15,1

15,6

Tijorat banklari 

kreditlari

2,3

3,4

5,0

9,1

11,1

11,4

10,3

11,2

11,7

Nobyudjet fondlar 

mablag‘lari

2,4

6,9

6,3

7,0

7,6

11,0

9,5

9,5

10,7

Boshqa qarz 

mablag‘lari

0,3

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,6

Respublikamizda 2015-yilda asosiy kapitalni rivojlantirish maqsa­

dida kiritilayotgan mablag‘ning katta qismlarini korxonalar va aholi 

mablag‘lari  (52,1  foiz)  va  chet  el  mvestitsiyalari  va  qarzlari  (20,1 

foiz) tashkil etadi.

Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil belgilab beradi:

1) investitsiya sarflaridan kutilayotgan foyda normasi;

2) foiz stavkasi.

107 Manba: 0 ‘zbekistonRespublikasi Davlat statistika qo‘mitasima’lumotlari

455

---

Investitsiyalarga  qilinadigan  sarflaming  harakatlantiruvchi  ku­

chi,  rag‘batlantiruvchi turtki  foyda  olishni ko‘paytirish hisoblanadi. 

Tadbirkorlar  ishlab  chiqarish  vositalarini  ular  foyda  keltiradigan 

bo‘lsagina sotib oladilar.

Investitsiyalar  darajasini  belgilaydigan  ikkinchi  omil  foizning 

real stavkasi hisoblanadi.  Foiz stavkasi -  real asosiy kapitalni so­

tib olish uchun zarur bo‘lgan, bankdan olingan ssuda kapitaliga 

korxona to‘lashi lozim bo‘lgan pul miqdori.

Investitsiya  darajasiga  kutilayotgan  sof  foyda  normasi  va  foiz 

stavkasidan tashqari boshqa quyidagi omillar ham ta’sir ko‘rsatadi:

1) mashina va uskunalami xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat 

ko‘rsatish xarajatlari;

2) tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori;

3) texnologik o‘zgarishlar.

Yalpi sarflar tarkibining investitsiya sarflariga oid qismi yalpi xu­

susiy ichki investitsiyalar deb yuritiladi.  Shunga ko‘ra yalpi va sof 

investitsiyalami ham bir-biridan farqlash zarur.

Yalpi  investitsiyalar  joriy  yil  davomida  iste’mol  qilingan 

asosiy kapitalni qoplashga mo‘ljallangan (amortizatsiya) hamda 

iqtisodiyotdagi kapital hajmiga har qanday sof qo‘shimchalardan 

iborat barcha investitsion tovarlami ishlab chiqarishni o‘z ichiga 

oladi.  Sof investitsiyalar  esa joriy  yil  davomida  qo‘shimcha  ra­

vishda  jalb  qilingan  investitsion  tovarlardan  iborat.  Boshqacha 

aytganda, sof investitsiya yalpi investitsiya bilan amortizatsiya ajrat- 

malarining ayirmasiga teng.  Sof investitsiya asosiy va aylanma kapi­

talning o‘sishini ta’minlaydi.

Yalpi  investitsiyalar  bilan  amortizatsiya  hajmi  o‘rtasidagi  nisbat 

iqtisodiyot  rivojlanish  holatining  ko‘rsatkichi  hisoblanadi.  Quyi­

dagi  rasmda  yalpi  va  sof  investitsiyalar  hamda  amortizatsiya  nis­

bati o‘zgarishining o‘suvchi, turg‘un va qisqaruvchi iqtisodiyotlarga 

ta’sirini ko‘rishimiz mumkin (16.3-rasm).

Rasmdan  ko‘rinadiki,  yalpi  investitsiyalar  tarkibida  sof  inves­

titsiyalar  hajmining  ahamiyatli  darajada  bo‘lishi  yil  oxirida  kapital 

hajmining o‘sishiga hamda, pirovardida iqtisodiyotning o‘sishiga olib 

keladi.  Turg‘un  iqtisodiyot  sharoitida  esa yalpi  investitsiyalar  faqat

456

---