Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

16.3. Investitsiyalar va uning darajasini 

belgilovchi omillar

Investitsiyalar -  asosiy va aylanma kapitalni qayta tiklash va 

ko‘paytirishga,  ishlab  chiqarish  quwatlarini  kengaytirishga  qi­

lingan sarflarning pul shaklidagi ko‘rinishidir. U pul mablag‘lari, 

bank  kreditlari,  aksiya  va  boshqa  qimmatli  qog‘ozlar  ko‘rinishida 

amalga oshiriladi. Pul mablag‘lari ko‘rinishidagi investitsiya nominal 

investitsiya,  ana  shu pul mablag‘lariga  sotib  olish mumkin bo‘lgan 

investitsion resurslar real investitsiya deyiladi.

Investitsiyalami ro‘yobga chiqarish bo‘yicha amaliy harakatlar -  

investitsion  faoliyat,  investitsiyalami  amalga oshimvchi  shaxs -  in­

vestor deyiladi.

Investitsiyalaming  manbalaridan  biri  bo‘lib  aholi  keng  qatlam- 

larining jamg‘armalari hisoblanadi.  Shuni  ta’kidlash lozimki,  amal- 

da  jamg‘arma  egasi  va  investor  bir  shaxsda  namoyon  bo‘lishi  va 

bo‘lmasligi ham mumkin. Odatda, jamg‘arma jamiyatdagi ko‘pchilik 

subyektlar  tomonidan  amalga  oshirilib,  ulardan  investitsiya  sifatida 

foydalanish  esa  butuiilay  boshqa  subyektlar  tomonidan  amalga  os- 

hirilishi  mumkin.  Shuningdek,  iqtisodiyotda  faoliyat  yurituvchi 

sanoat,  qishloq xo‘jalik va boshqa korxonalar jamg‘armasi  ham  in­

vestitsiya manbai bo‘lib hisoblanadi.  Bu o‘rinda «jamg‘amvchi» va 

«investor» bir subyektda mujassamlashadi.

Investitsiya faoliyati quyidagi manbalar hisobiga amalga oshirili­

shi mumkin:

-   investorlaming  o‘z  moliyaviy  resurslari  (foyda,  amortizatsiya 

ajratmalari, pul jamg‘armalari va h.k.);

-  qarz olingan moliyaviy mablag‘lar (obligatsiya zayomlari, bank 

kreditlari);

-ja lb  qilingan moliyaviy mablag‘lar (aksiyalami sotishdan olingan 

mablag‘lar, jismoniy va huquqiy shaxslaming pay va boshqa to‘lovlari);

-  davlat byudjeti mablag‘lari;

-  chet elliklar mablag‘lari.

Mamlakatimizda  investitsiyalaming  moliyalashtirish  manbalari 

tuzilishi ham yillar davomida o‘zgarib bormoqda (16.2-jadval). Jum-

I

454

---

ladan,  yildan yilga davlat byudjeti  mablag‘larining ulushi  kamayib, 

korxona mablag'lari,  to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hamda 

nobyudjet fondlar mablag‘larining ulushi oshib bormoqda.

16.2-jadval