Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov


Экономическая  теория  (политэкономия):  Учебник/  Под  общ.  ред



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet188/1044
Sana13.07.2021
Hajmi18,63 Mb.
#118064
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   1044
Bog'liq
83iqtisodiyotnazariyasixodiyevbyshodmonovshshpdf

Экономическая  теория  (политэкономия):  Учебник/  Под  общ.  ред. 

акад.  В.И.Видяпина,  акад.  Г.П.Журавлевой,  -   4-е  изд.  -  М.:  ИНФРА-М, 

2004,  с.78-79.;  Tojiboeva  D.  Iqtisodiyot  nazariyasi:  Oliy  o ‘quv  yurtlari  tala- 

balari  uchun o ‘quv  qo‘llanma./Akad.  M.Sharifxo'jaevning  ilmiy tahriri  ostida. 

— Т.:  « 0 ‘qituvchi», 2002,  74-b.

148


Har  qanday  bozor  iqtisodiyotini  tartibga  solish  mexanizmi,  aso­

san, to‘rtta tarkibiy qismdan iborat boiadi: narx, talab, taklif, raqobat.

Narxlar nisbati  o ‘zgarib turadi,  shuning uchun narx  ishlab chiqa­

ruvchi uchun ishlab  chiqarish hajmining  o‘zgarishi  zarurligini  aniq­

lashda  yo‘l ko‘rsatkich  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Talab  va  taklif hamda 

raqobatchilik  muhitidagi  o‘zgarishlar  o‘z  navbatida,  narxlardagi 

o ‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.

Bozor  iqtisodiyotining  muhim  va  umumiy  belgilari  quyidagilar- 

dan iborat:

-  turli  shakllardagi  mulkchilikning  mavjud  bo‘lishi  va  unda  xu­

susiy mulkchilikning ustuvorligi;

- tadbirkorlik va tanlov erkinligi;

- raqobat kurashining mavjudligi;

- davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi;

-  korxona  va  firmalaming  ichki  va  tashqi  shart-sharoitlar 

o‘zgarishlariga moslashuvchanligi.

Bozor  iqtisodiyotining  bu  belgilari  uning  barcha  bosqichlari 

uchun  umumiydir.  Lekin  bozor  iqtisodiyotining  mazmuni  va  belgi­

lari haqida gap borganda bu iqtisodiyotning tarixan tarkib topgan ikki 

turini bir-biridan farq qilish zarur. Uning birinchi ko‘rinishi uzoq vaqt 

davomida shakllanib, g‘arbdagi rivojlangan mamlakatlarda XIX asr- 

ning oxirlarigacha davom etib keldi.  U iqtisodiy adabiyotlarda klas­

sik yoki sof bozor iqtisodiyoti deb nom oldi. Uning asosiy belgilari:

a)  iqtisodiy  faoliyat  yuritishning  xususiy  mulkchilikka  asoslangan- 

ligi;  b)  kapital  va  ishlab  chiqarishning  korxona  miqyosida  umum- 

lashganligi; v) tadbirkorlar,  ishchilar,  tovar ishlab  chiqamvchilar va 

iste’molchilaming shaxsan erkinligi; g) tadbirkorlaming yuqori foyda 

olish uchun kurashlari; d) iqtisodiyotning talab va taklif, erkin bozor 

narxi va raqobat kurashlari asosida tartiblanishi; e) aholining ijtimoiy 

himoya  qilinmasligi,  ishsizlikning  va  aholi  ijtimoiy  tabaqalashuvi- 

ning kuchayishi; j) bozor harakatlarining stixiyali amalga oshirilishi, 

noma’lum bozor uchun ishlash.

Bozor  iqtisodiyotining  ikkinchi  ko‘rinishi  hozirgi  zam on  rivoj­

langan  bozor iqtisodiyoti  deb  atalib,  XIX  asming  oxiri  va  XX  asr 

boshlaridan buyon amal qiladi. Uning asosiy belgilari:

149



a) iqtisodiy va tadbirkorlik faoliyatini yuritishning turli mulkchilik 

shakllari, ya’ni xususiy, davlat, jamoa, aralash va boshqa mulk shakl- 

lariga asoslanganligi;

b)  kapital  va  ishlab  chiqarishning  yuqori  darajada  umumlash- 

ganligi,  mulkning  bir  qismi  yirik  monopoliyalar  va  davlat  qo‘lida 

to‘planib, milliy va xalqaro miqyosda umumlashganligi;

v)  iqtisodiyotni  tartibga  solishda davlatning  faol  ishtiroki.  Bunda 

davlat fan-texnika taraqqiyoti va boshqa omillami hisobga olib, turli 

iqtisodiy tadbirlami,  rivojlanish  istiqbolini  aniqlash,  turli  sohalar va 

tarmoqlar o ‘rtasidagi nisbatlami tartibga solish chora-tadbirlarini bel- 

gilash vazifalarini bajaradi;

g) xo‘jaliklami yuritishda reja usulidan foydalanishning kuchayi- 

shi (biznes rejasi, prognozlash, turli xil dasturlar asosida ishlash, buyurt- 

malami bajarish, marketing tizimi orqali boshqarish va boshqalar);

d)  ijtimoiy  himoyaning  kuchayishi.  Bunda  davlatga,  jamoalar 

va  xususiy  kishilarga  tegishli  turli  xil  ijtimoiy  ta’minot va  ijtimoiy 

sug‘urta fondlarining vujudga kelishi.


Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   1044




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish