Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

(qo ‘shimcha mahsulot

  = 

q o ‘shimcha qiymat x mehnatning unumdor­

lik kuchi).

Shuningdek  qo‘shimcha  mahsulot  bilan  qo‘shilgan  qiymat 

o‘rtasida  ham  tub  farq  mavjuddir.  Har  bir  korxonada va tarmoqlar- 

da  qo‘shilgan  qiymat  asosiy  vositalar  amortizatsiyasi  +  ish  haqi  + 

Yaratilgan qo‘shimcha mahsulot (soliq to‘lovlari va foyda)dan iborat 

bo‘ladi.  Bundan  ko‘rinib  turibdiki,  agar  qo‘shilgan  qiymat  amorti- 

zatsiya, ish haqi va Yaratilgan qo‘shimcha mahsulotdan iborat bo‘lsa, 

qo‘shimcha mahsulot uning bir tarkibiy qismidir.  Hamma tarmoq va 

sohalarda  Yaratilgan  qo‘shilgan  qiymatlar  yig‘indisi  mamlakatning 

yalpi ichki mahsulotini tashkil etadi.  Shunday qilib, qo‘shimcha qiy­

mat,  qo‘shilgan  qiymat  va  qo‘shimcha  mahsulot  bir  xil  (sinonim) 

tushunchalar emas balki tamomila bir-biridan farq qiladigan alohida- 

alohida iqtisodiy kategoriyalardir.

Ishlab  chiqarish  jarayonida  hosil  bo‘lgan  qo‘shimcha  mahsulot 

sotilish jarayonida foydaga aylanadi.  Foydadan davlat soliq sifatida, 

ssuda  kapital  egalari  esa  foiz  sifatida,  yer  egalari  renta  sifatida  o ‘z 

ulushlarini  oladilar.  Bu  daromad  turlari  qo‘shimcha  mahsulotning 

sotilib,  dastlabki  taqsimlangandan  keyingi  o‘zgargan  shakllaridir. 

Yuzaki  real  hayotda  qo‘shimcha  mahsulot  yuqoridagi  shakllarda 

namoyon  bo‘ladi.  Kimki  iqtisodiy  jarayonlaming  tub  ildizini  tu- 

shunmasa, bu daromadlaming manbaini,  qayerda va kim tomonidan 

yaratilishini tushunmasdan  qolaveradi.  Zaruriy va qo‘shimcha mah- 

sulotlaming  mazmunini  tushunishda  ulaming  real  hayotdagi  modi-

64

---

fikatsiyalashgan  shakllarini  bilish  muhim  rol  o‘ynaydi.  Ma’lumki, 

zaruriy  va  qo‘shimcha  mahsulot  ulaming  bevosita  ishlab  chiqarish 

jarayonidagi  ko‘rinishidir.  Ammo,  ular  oldi-sotdi  va  taqsimlash ja- 

rayonlaridan  o‘tib,  o ‘z  shakllarini  o ‘zgartirib,  modifikatsiyalashgan 

shakl oladilar.

Yangidan  Yaratilgan  sof  mahsulotning  tarkibi  va  modifikatsi­

yalashgan shakllari 2.6-rasmda aniqroq tasvirlash mumkin.

Sof mahsulot

Zaruriy mahsulot

Qo'shimcha mahsulot

Ish haqi

Foyda

Foiz

Renta

Soliqlar

Ijtimoiy himoya fondlari

Tomorqa dehqon kasanachilik va boshqa xo'jaliklardan olingan mahsulotlar