Toshkent davlat yuridik universiteti xalqaro tashkilotlar huquqi

Xalqaro tashkilotlarning vujudga kelishi va
rivojlanishi 
I bosqich - 
qadimgi 
davrdan 1815 
yilgacha
II bosqich - 
1815 yildan 
1919 yilgacha
III bosqich - 
1819 yildan 
1945 yilgacha
IV bosqich –
1945 yildan 
hozirgi 
davrgacha
Qadimgi Gretsiyada vujudga kelgan xalqaro birlashmalarda hozirgi 
zamon xalqaro tashkilotlarini eslatuvchi eng muhim belgilarni 
kuzatishimiz mumkin
:
birinchidan
, birlashmalarning doimiy faoliyat olib borishi;
 
ikkinchidan
, aniq ichki tashkiliy tuzilmaga egaligi.

---

23 
Davlatlarning alohida sohalardagi faoliyatini muvofiqlash bo’yicha 
xalqaro ittifoqlar mexanizmining shakllanishi xalqaro tashkilotlar 
rivojining 
ikkinchi bosqichini
boshlab berdi. Dastlab mana shunday 
ittifoqlar bojxona munosabatlari sohasida vujudga kelgan. Ushbu
birlashmalarning o'ziga xosligi shunda ediki, ular bojxona boshqaruvi 
qo'shma organlarini tuzish va ittifoq ishtirokchisi bo'lgan davlatlarning 
milliy bojxona hududlarida umumiy bojxona tartibini o'rnatish bo’yicha 
tuzilgan xalqaro shartnoma asosidagi mustaqil davlatlar birlashmasi 
hisoblangan. 
Mana shunday ittifoqlardan biri,1815Yillda vujudga kelgan 
Germaniya bojxona ittifoqi edi. Mazkur ittifoqqa kirgan barcha 
davlatlar mahsulot olib kirish, olib chiqish va tranzit bo’yicha yagona 
qonunlarga bo'ysunishlari kerak edi. Bundan tashqari, ittifoq davlatlari 
o'rtasidagi savdo aloqalari ayrim cheklovlar bilan erkin deb e'lon 
qilingan hamda barcha bojxona Yilg'imlari umumiy deb tan olib, Ittifoq 
a'zolarining aholisi sonidan kelib chiqqan holda ular o'rtasida 
taqsimlangan. E'tiborlisi, salkam 40 Yillda (1853 y.) butun Germaniya 
yagona bojxona ittifoqiga birlashdiki, mazkur holat kelgusida yagona 
markazlangan nemis davlati vujudga kelishiga sharoit yaratdi
5
. 
Xalqaro daryolarda kema qatnovi masalalarini tartibga soluvchi 
tuzilmalarning tashkil etilishi xalqaro tashkilotlar tarixi ikkinchi 
bosqichida alohida o'rin tutadi. Mazkur tuzilmalar qirg'oq bo'Yil 
davlatlari vakillaridan iborat komissiya tarzida tashkil etilgan bo'lib, 
xalqaro komissiya xalqaro daryoda kema qatnovi masalalarini 
muhokama qilgan. Mana shunday tuzilmalardan biri 1831 Yillda 
tuzilgan Reynda kemalar qatnovi bo’yicha Markaziy komissiyadir. 
XIX asrning ikkinchi yarmi davlatlarning turli sohalardagi, 
xususan, iqtisodiy, ilmiy, aloqa, texnik hamkorliklarini tashkil etuvchi 
hamda muvofiqlashtiruvchi bir qancha xalqaro tashkilotlarlar tashkil 
etilishi bilan yodga olinadi. Yerni o'lchash xalqaro ittifoqi (1864 Yill), 
Xalqaro telegraf ittifoqi (1865 Yill), Xalqaro pochta ittifoqi (1874 Yill), 
Xalqaro o'lchov va og'irliklar byurosi (1875 Yill), Sanoat mulkini 
muhofaza qilish xalqaro ittifoqi (1883 Yill), Adabiy va badiiy mulkni 
himoya qilish qilish xalqaro ittifoqi (1886 Yill), Bojxona tariflarini nashr 
qilish xalqaro ittifoqi (1890 Yill), Temir yo'lda mahsulot tashish xalqaro 
ittifoqi (1890 Yill) shular jumlasidandir. 
5
Право международных организаций: учебник /под ред. И.П.Блищенко, А.Х.Абашидзе. – М.: РУДН, 2013. – 
С. 9-26. .

---

24 
Shunday bo'lsada, mazkur tashkilotlarda xalqaro hukumatlararo 
tashkilotlarga xos bo'lgan belgilar: xalqaro ta'sis shartnomasi asosida 
tuzilganlik, a'zolarning faqat davlatlar ekanligi, doimiy faoliyat olib 
boruvchi rahbariy va ijrochi organlarga mavjudligi, bosh qarorgohning 
mavjud bo'lganligini kuzatish mumkin
6
.
Xalqaro tashkilotlarning taraqqiy topishida