Toshkent davlat yuridik universiteti

Jahon banki ekspertlarining bahosiga ko‘ra, O‘zbekistonda biznesni ochish 
uchun Yaponiyaga nisbatan 1,5 marta, Rossiya va Germaniya 1,6 marta, 
Gretsiya va Isroil 2 marta, Ispaniya 2,2 marta, Xitoyga nisbatan 4,8 marta kam 
vaqt ketadi. Mamlakatimizda kichik biznes subyektlarining soliq solish darajasi 
jihatidan AQSH, Kanada, Germaniya, Avstriya, Fransiya, Italiya, Ispaniya, 
Gretsiya, Rossiya, Belarus va boshqa davlatlariga nisbatan ancha kamni tashkil 
etadi. 
Shu bilan birgalikda, AQSHning deyarli barcha shtatlarida ayollar va 
minoritar etnik shaxslar, agarda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishni 
istasa, ular uchun alohida imtiyozlar belgilangani va “One stop centre” 

---

92 
yoki “One stop business registration” organlarida ma’lum chegirmalar va 
ayrim to‘lovlardan ozod etilishi ham ko‘rsatib o‘tilgan. Ushbu toifadagi 
tadbirkorlar bilan shug‘ullanuvchi alohida bo‘linmalar, ya’ni “Minority 
and Women’s Business Enterprises Division” (M/WBED) faoliyati 
mavjud bo‘lib, ular uchun alohida www.in.gov/idoa/2352.htm, 
www.irs.gov, www.sba.gov (Small Business Administration) va shu kabi 
saytlar tashkil etilgan. Yaponiyada tadbirkorlik subyektlari faoliyatini 
tashkil etish va davlat roʻyxatidan o‘tkazish bilan bog‘liq huquqiy 
munosabatlarni tartibga soluvchi 3 ta asosiy qonun hujjatlari qabul 
qilingan. Bular: 1963-yilgi “Savdoni roʻyxatga olish” qonuni (Commercial 
Registration Act 1963), 1899-yilgi Savdo kodeksi (Commercial Code 
1899) va 2005-yilda qabul qilingan “Kompaniyalar to‘g‘risida”gi qonun 
(Companies Act 2005). Shu bilan birgalikda, ushbu davlatda 2016-yil 22-
dekabrda poytaxt shahar Tokioda alohida markaz ochildi. Biznesni tashkil 
etish yagona darcha Tokio markazi (TOSBEC – Tokyo One-stop Business 
Establishment Center) deb nomlanuvchi ushbu markazning asosiy maqsadi 
2020-yilda bo‘lib o‘tadigan Tokio olimpiadasiga puxta tayyorgarlik 
ko‘rish va ushbu yirik xalqaro tadbirga mahalliy va xorijiy investorlarni 
jalb qilishdir. Shu sababli ushbu markazda tadbirkorlik subyektlari ikki 
tilda: yapon va ingliz tilida davlat roʻyxatidan o‘tkazilishi va ular uchun 
alohida qulayliklar mavjudligi rasmiy OAVlar va internet saytlarida 
ko‘rsatib qo‘yilgan. Janubiy Koreyada tadbirkorlik subyektlarini davlat 
roʻyxatidan o‘tkazish uchun haq olinishi korxonaning ustav kapitali 
miqdoridan foiz hisobida hisoblanadi. Korxonaning ustav fondi qanchalik 
katta bo‘lsa, davlat bojining miqdori shuncha katta bo‘ladi. Bu, o‘z 
navbatida, kichik va yirik korxonalarni differensiatsiya qilish imkoniyatini 
beradi. 
Ushbu davlatda tadbirkorlarni roʻyxatdan o‘tkazish shakli 4 qismdan 
iborat bo‘lib, birinchi registratsiya raqami beriladi, ikkinchi ushbu 
tadbirkorlik subyektiga mol-mulk tituli beriladi, uchinchisi esa “Gap-ku”, 
ya’ni ushbu mol-mulkka egalik huquqi beriladi va so‘nggi to‘rtinchi qism 
“Ul-ku”, ya’ni ushbu mol-mulkka bo‘lgan ijara, lizing huquqlarini qayd 
qiluvchi maʼlumotlar beriladi. Ushbu xizmatlar uchun 20000 vondan 
30000 vongacha (15–25 AQSH dollari) to‘lov miqdori undiriladi. Agar 
mol-mulkni notarial tasdiqlash kerak bo‘lsa, uning qiymatiga qarab, lekin 
kamida 80000 von (70 dollar) pul to‘lanishi ko‘rsatib qo‘yilgan. “Registry 
division” (section)larning aynan sudlar qoshida tashkil etilishiga sabab bu 
tadbirkorlar davlat roʻyxatidan o‘tishda, mol-mulkka bo‘lgan egalik 
huquqlarini tasdiqlatishda va boshqa davlat xizmatlari bilan bog‘liq 

---

93 
masalalarda 
turli 
tushunmovchiliklar 
kelib 
chiqadi, 
tomonlarda 
kelishmovchiliklar va huquqiy yordamga ehtiyoj seziladi. Ushbu 
masalalarni vaqtida va joyida hal qilish uchun bu kabi markazlar Janubiy 
Koreya sudlari qoshida tashkil etilishi maqsadga muvofiq deb belgilab 
qo‘yildi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, Oʻzbekiston Respublikasida ham 
ushbu sohada rivojlangan xorij davlatlarning tajribasi o‘rganilib keng 
ko‘lamli islohotlar olib borilmoqda va buning samarasi o‘laroq, Jahon 
banki tomonidan har yili reyting tarzida e’lon qilinadigan “Doing 
Business” (“Biznesni yuritish”) Oʻzbekiston Respublikasi yanada yuqori 
pog‘onalarni egallab borayotgani bunga yaqqol misol bo‘ladi. Va birgina 
2014-yil iyun oyidan 2015-yil iyun oyi oralig‘ida Oʻzbekiston 
Respublikasining tadbirkorlarga, investitsiya muhitiga yanada yengilliklar 
va qulayliklar berish boʻyicha olib borgan islohotlari kuchli o‘nlik 
davlatlar qatorida Jahon banki tomonidan alohida e’tirof etilgan. “Doing 
Business” reytingining 2017-yil hisoboti boʻyicha davlatimiz biznes 
yuritishda 190 davlat orasidan 87-o‘rinni, xususan, tadbirkorlik 
subyektlarini roʻyxatdan o‘tkazish boʻyicha 25-o‘rinni egallagan .