Toshkent davlat yuridik universiteti

IX BOB. INVESTITSIYA VA TASHQI IQTISODIY FAOLIYATNI 
HUQUQIY TARTIBGA SOLISH 
9.1. Investitsiya tushunchasi, mohiyati, turlari 
Investitsiyalar har doim tadbirkorlikni faol rivojlantirish bilan bog‘liq 
bo‘lgan. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qaysi davlat faol investitsiya 
siyosatini yuritgan bo‘lsa, o‘z iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga erishgan. 
Mamlakatimiz rahbari Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, investitsiya – 
bu iqtisodiyot drayveri, o‘zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi desak 
mubolag‘a bo‘lmaydi. Shu sababli ham 2019-yilni yurtimizda “Faol 
investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili” sifatida e’lon qilingani bejiz 
emas. Yurtboshimiz ta’biri bilan aytganda, faol investitsiyalar – bu yangi 
ish o‘rinlarini yaratishga kiritilgan investitsiyalar, raqobatbardosh 
mahsulotlar ishlab chiqarishga kiritilgan investitsiyalar, yangi ilg‘or 
texnika-tegnologiyalarni 
ishlab 
chiqarishga 
joriy 
etiladigan 
investitsiyalardir. 
Investitsiya bilan birga turli soha va tarmoqlarga, hududlarga yangi 
texnologiyalar, ilg‘or tajribalar, yuksak malakali mutaxassislar kirib keladi, 
tadbirkorlik jadal rivojlanadi. 
Investitsiya tushunchasi, uning mohiyati turli qonun hujjatlarida, 
yuridik adabiyotlarda va olimlarning ilmiy izlanishlarida aks etib kelgan. 
Investitsiya bu qonun hujjatlarida taqiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va 
boshqa turdagi faoliyat obyektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy 
ne’matlar hamda ularga bo‘lgan huquqlar, shu jumladan intellektual 
mulkka bo‘lgan huquqlar, shuningdek, reinvestitsiyalardir. 
Reinvestitsiya esa – bu investitsiyalardan olingan, qonun hujjatlarida 
taqiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va boshqa turdagi faoliyat 
obyektlariga kiritiladigan har qanday daromad, shu jumladan foyda, foizlar, 
dividendlar, royalti, litsenziya va vositachilik haqi, texnik yordam, texnik 
xizmat ko‘rsatish uchun to‘lovlar hamda boshqa shakldagi mukofotlar. 
Oʻzbekiston Respublikasi qonunchiliga muvofiq investitsiyalar 
mo‘ljallangan obyektiga ko‘ra kapital, innovatsiya va ijtimoiy 
investitsiyalarga bo‘linadi. 
Kapital investitsiyalarga asosiy fondlarni vujudga keltirish va takror 
ishlab chiqarishga, shu jumladan yangi qurilishga, modernizatsiyalashga, 
rekonstruktsiya qilishga, texnik jihatdan qayta jihozlashga, shuningdek, 
moddiy 
ishlab 
chiqarishning 
boshqa 
shakllarini 
rivojlantirishga 
kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 

---

213 
Innovatsiya investitsiyalariga yangi yoki takomillashtirilgan tovarlarni 
(ishlarni, xizmatlarni), ishlab chiqarish jarayonini, tadbirkorlik faoliyatini 
yuritishda yangi marketing uslubini yoki tashkiliy uslubni ishlab chiqish 
va o‘zlashtirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Ijtimoiy investitsiyalarga inson salohiyatini, ko‘nikmalarini va ishlab 
chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek, nomoddiy ne’matlarning 
boshqa shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Shuningdek, investitsiyalar boshqa talablarga muvofiq ham turlarga 
bo‘linadi: markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan investitsiyalar. 
Markazlashtirilgan 
investitsiyalar 
odatda 
Oʻzbekiston 
Respublikasining Davlat budjeti, davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari 
mablag‘lari hisobidan, Oʻzbekiston Respublikasining kafolati ostida chet 
el investitsiyalari va kreditlarni, zayomlarni jalb etish hisobidan amalga 
oshiriladi. 
Markazlashtirilgan investitsiyalarni boshqarish davlat boshqaruvi 
organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan o‘z 
vakolatlari doirasida amalga oshiriladi. Bu turdagi investitsiyalar asosan 
mamlakat iqtisodiyotining ustuvor yo‘nalishlarida davlat maqsadli 
dasturlarini 
ro‘yobga 
chiqarishga, 
shuningdek, 
Oʻzbekiston 
Respublikasining xalqaro shartnomalari doirasida ajratiladi. 
Xalqaro moliya tashkilotlari bilan hamkorlikda amalga oshiriladigan 
investitsiya 
loyihalarini 
moliyalashtirish 
uchun 
Oʻzbekiston 
Respublikasining Davlat budjeti, davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari 
mablag‘laridan 
foydalanish 
to‘g‘risidagi 
qarorlar 
Oʻzbekiston 
Respublikasi bilan tuzilgan shartnomalar asosida qabul qilinadi. 
Markazlashtirilmagan investitsiyalar esa o‘z o‘rnida investorning o‘z 
mablag‘lari, banklarning kreditlari, shu jumladan chet el banklaridan 
Oʻzbekiston Respublikasining kafolatisiz olingan kreditlar va to‘g‘ridan 
to‘g‘ri chet el investitsiyalari asosida olib boriladi. 
Markazlashtirilmagan investitsiyalar qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan 
boshqa manbalar hisobidan ham amalga oshirilishi mumkin. 
Markazlashtirilmagan investitsiyalarni boshqarish investor tomonidan 
mustaqil ravishda amalga oshiriladi. 
Qonunchilikka muvofiq investitsiyalarni amalga oshirish shakllari 
belgilab o‘tilgan bo‘lib, ular odatda quyidagilardan iborat bo‘lishi 
mumkin: 

---

214 
yuridik shaxslarni tashkil etish yoki ularning ustav fondlarida (ustav 
kapitallarida) ulushli ishtirok etish, shu jumladan mol-mulk va aksiyalar 
olish; 
Oʻzbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan 
qimmatli qog‘ozlarni, shu jumladan qarz majburiyatlarini olish; 
konsessiyalarni, shu jumladan tabiiy resurslarni qidirish, ishlab 
chiqish, qazib olish yoki ulardan foydalanishga bo‘lgan konsessiyalarni 
olish; 
qonun hujjatlariga muvofiq mulk huquqini, shu jumladan intellektual 
mulk obyektlariga, shuningdek, savdo obyektlari va xizmat ko‘rsatish 
sohasi obyektlariga, ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga, mulk 
huquqini olish; 
yerga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish hamda ulardan 
foydalanish (shu jumladan, ijara asosida) huquqini olish. 
Investitsiya faoliyati subyektlari qoida tariqasida investorlar va 
investitsiya faoliyati ishtirokchilari bo‘lishi mumkin. Oʻzbekiston 
Respublikasi fuqarolari (jismoniy shaxslar), Oʻzbekiston Respublikasi 
rezidenti bo‘lgan yuridik shaxslar, davlat boshqaruvi organlari va mahalliy 
davlat hokimiyati organlari, chet el davlatlari, chet el davlatlarining 
ma’muriy yoki hududiy organlari, xalqaro tashkilotlar hamda chet ellik 
yuridik shaxslar va fuqarolar, shuningdek, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar 
ham investitsiya faoliyati subyektlari bo‘lishi mumkin. 
Investorlar 
qonun 
hujjatlariga 
muvofiq 
buyurtmachi 
(mablag‘ kirituvchi), kreditor, sotib oluvchi sifatida ish yuritishi, 
shuningdek, investitsiya faoliyati ishtirokchisi vazifalarini bajarishi 
mumkin. 
Investitsiya faoliyati ishtirokchilari investor bilan tuzilgan shartnoma 
asosida investorning buyurtmasini bajaruvchi sifatida ish yuritadi. 
Mamlakatda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, xususiylashtirish, 
ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishda to‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy 
xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, shuningdek, xorijiy investorlar 
uchun ishonchli huquqiy himoya va kafolatlarni ta’minlanmoqda. 
To‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan va 
iqtisodiyotning tarmoqlari (yengil sanoat, ipakchilik sanoati, qurilish 
materiallari sanoati, oziq-ovqat sanoati, turizm va boshqalar) boʻyicha 
ishlab chiqarishga (xizmatlar ko‘rsatishga) ixtisoslashtirilgan korxonalar 
yuridik shaxslarning foydasidan olinadigan soliq, mulk solig‘i, ijtimoiy 
infratuzilmani rivojlantirish va obodonlashtirish solig‘i, mikrofirma va 

---

215 
kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to‘lashdan, shuningdek, 
Respublika yo‘l jamg‘armasiga majburiy ajratmalar to‘lashdan ozod 
qilinadi.
To‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalar hajmi quyidagicha 
bo‘lganda mazkur soliq imtiyozlari beriladi: 
300 ming AQSH dollaridan 3 million AQSH dollarigacha – 3 yil 
muddatga; 
3 milliondan ortiq AQSH dollaridan 10 million AQSH dollarigacha – 
5 yil muddatga; 
10 million AQSH dollaridan ortiq bo‘lganda – 7 yil muddatga. 
Shuningdek, soliq imtiyozlari quyidagi shartlar asosida qo‘llanilishi 
belgilangan: 
ko‘rsatib o‘tilgan korxonalarni Toshkent shahri va Toshkent 
viloyatidan tashqari respublikaning barcha shaharlari va aholi yashash 
joylarida joylashtirganda; 
xorijiy investorlar tomonidan to‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy xorijiy 
investitsiyalarni Oʻzbekiston Respublikasining kafolati berilmagan holda 
amalga oshirganda; 
korxonaning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 
33 foizni, aksiyadorlik jamiyatlari uchun esa kamida 15 foizni tashkil etsa; 
xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi 
zamonaviy texnologik uskuna tarzida qo‘ysa; 
mazkur imtiyozlarning qo‘llanish muddati daʼvomida imtiyozlardan 
olingan daromadning kamida 50 foizini korxonani yanada rivojlantirish 
maqsadida qayta investitsiyalashga yo‘naltirsa. 
2018-yildan boshlab mamlakatda investitsiya muhitini yanada 
yaxshilash, to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish, 
investorlarning bu boradagi davlat siyosatining izchilligiga bo‘lgan 
ishonchini mustahkamlash va investorlar bilan ishlashda davlat 
tuzilmalarining mas’uliyatini oshirish maqsadida insofli faoliyat yuritgan 
investor va tadbirkorlik subyektiga davlat organi (mansabdor shaxs) 
tomonidan ularga nisbatan qabul qilingan ma’muriy hujjatning qonuniy 
kuchiga ishonishi sababli kelib chiqqan mulkiy zararning o‘rni qoplanadi. 
Shu bilan birga, insofli investor va tadbirkorlik subyektining qonuniy 
manfaatlariga davlat organi (mansabdor shaxs)ning ma’muriy hujjati 
daxldor bo‘lsa, uni bekor qilish yoki o‘zgartirish masalasi sud tartibida 
ko‘rib chiqiladi. 

---

216 
Oʻzbekistonda investitsiya faoliyati va chet el investitsiyalarini jalb 
qilishga 
qaratilgan 
normativ-huquqiy 
hujjatlar 
bazasi 
yetarlicha 
shakllantirilgan bo‘lib, ushbu sohadagi normativ-huquqiy hujjatlarni 
maxsus qonun hujjatlari va umumiy xarakterdagi hujjatlarga hamda 
qonunosti me’yoriy hujjatlarga ajratgan holda qayd etish maqsadga 
muvofiq. 
Oʻzbekiston Respublikasida investitsiya faoliyatini tartibga soluvchi 
qonunchilik “Investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi (2014-yil 9-dekabr), 
“Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi (1998-yil 30-aprel), “Chet ellik 
investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari 
to‘g‘risida”gi, (1998-yil 30-aprel), “Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida”gi 
(1996-yil
25-aprel`), “Investitsiya va pay fondlari to‘g‘risida”gi (2015-yil 25-avgust), 
“Konsessiyalar to‘g‘risida”gi (1995-yil 30-aprel), “Mahsulot taqsimotiga 
oid bitimlar to‘g‘risida”gi (2001-yil 7-dekabr`) “Metsenatlik to‘g‘risida”gi 
(2019-yil 16-oktabr) qonunlar va boshqa yuzdan ortiq normativ-huquqiy
hujjatlardan tashkil topadi. 
Mamlakatimizda investitsiya faoliyati sohasini tartibga solishga 
qaratilgan so‘ngi yillarda qabul qilingan qonunosti huquqiy hujjatlar ham 
yetarlicha. 
Masalan, 
Oʻzbekiston 
Respublikasi 
Prezidentining
2019-yil 10-oktabrdagi “Tashqi beg‘araz ko‘mak mablag‘larini jalb etish 
mexanizmlarini 
va 
donorlar 
bilan 
ishlashni 
takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–5848-son farmoni bilan ijtimoiy 
investitsiyalaring huquqiy asoslari shakllantirib berildi. 
Shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil
1-avgustdagi “Oʻzbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan 
yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–5495-son farmoni bilan 
investorlarga bir qator yangi imkoniyatlar berildi. 
Bundan tashqari, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 
11-apreldagi “To‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb 
etishni 
rag‘batlantirish 
borasidagi 
qo‘shimcha 
chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi
PF–3554-son 
farmoni; 
Oʻzbekiston 
Respublikasi 
Prezidentining
2014-yil 7-apreldagi “Oʻzbekiston Respublikasida investitsiya iqlimi va 
ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni; Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 
2014-yil 19-sentabrdagi “Axborot tizimlari va dasturiy mahsulotlarni 
ishlab chiqarishga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish to‘g‘risida”gi qarorini 

---

217 
va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005-yil
2-avgustdagi 180-son qarori bilan tasdiqlangan “Chet ellik investorlar 
huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi 
Oʻzbekiston Respublikasi qonunining 3-moddasi to‘rtinchi qismida 
belgilangan kafolatlarni qo‘llash tartibi to‘g‘risida”gi nizomi va “Istiqbolli 
investitsiya takliflarini kelishish mexanizmini hamda xorijiy investitsiyalar 
va kreditlarni jalb etish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 4-avgustdagi qarori va 
boshqalar asosida tartibga solinadi.