Toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor 
qarating! 
Ko’pchilik 
davlatlarning 
zamonaviy 
qonunchiligi o’rmon, qishloq xo’jaligi va boshqa toifa uchastkalardan 
foydalanuvchi  shaxslarga  (yuridik  va  jismoniy)  nisbatan 
turlicha 
talablarni
 
belgilaydi. 
Bir 
qator 
mamlakatlarda 
(Fransiya, 
Shveytsariya,  Avstraliya  va  b.q.)  maxsus  huquq  layoqatiga:  qishloq 
xo’jaligi  yoki  o’rmon  korxonalariga  rahbarlik  qilish  uchun  maxsus 
kasbiy tayyorgarlik yoxud qishloq va o’rmon xo’jaligida ish tajribasi, 
yoshi, zarur mablag’ yoki kreditga ega bo’lishi va h.k. talab qilinadi. 

---

232 
 
 
AQSH
da  yerlardan  foydalanishni  tartibga  solishning  ayrim 
masalalari  fedyeral  hukumat  ixtiyorida  bo‘lib,  jumladan,  atrof  muhit 
sifatini  himoya  qilish  bo‘yicha  fedyeral  normativ-huquqiy  hujjatlar 
qabul  qilingan.  Biroq  yerlardan  foydalanishni  tartibga  solish  bo‘yicha 
asosiy  vakolatlar  mahalliy  boshqaruv  organlari  ixtiyoriga  byerilgan
64
. 
Garchand, 
yer 
munosbatlarini 
tartibga 
solish 
huquqi 
AQSH 
Konstitutsiyasi  bo‘yicha  shtatlarga  tegishli  bo‘lsada,  shtat  hokimiyati 
qoida  tariqasida  o‘z  vakolatlarini  salmoqli  qismini  mahalliy  boshqaruv 
organlariga  o‘tkazganlar.  Shu  bilan  bir  qatorda  mahalliy  yer 
qonunchiligini  shtatlar  siyosatiga  muvofiqligini  ta’minlash  maqsadida 
yerlardan  foydalanishni  rejalashtirish  borasida  ayrim  shtatlarda  yer 
fondini boshqarish to‘g‘risida qonunlar majmui qabul qilingan (masalan, 
1991 yilgi Oregon shtati, Oregon Revised Status §197. 005-197. 860).   
AQSHda  mulkdorning  mulkini  ommaviy  ehtiyojlar  uchun  davlat 
mulkiga  olib  qo‘yish  bo‘yicha  davlatning  vakolati  “davlatning  xususiy 
mulkni  majburiy  begonalashtirishga  bo‘lgan  huquqi”  (eminent  domain) 
deb  yuritiladi.  Davlat  o‘zining  ushbu  huquqidan  ko‘proq  avtomobil 
yo‘llari  yoki  parklar  qurish  maqsadlarida  foydalanadi.  AQSH 
Konstitutsiyasiga  V  qo‘shimchalar  mulkni  mulkdordan  olib  qo‘yish 
bilan bog‘liq cheklov nazarda tutilgan, ya’ni unga ko‘ra, “xususiy mulk 
uning o‘rni odilona qoplanmaganga qadar jamiyat ehtiyojlari uchun olib 
qo‘yilishi  mumkin  emas”.  Bu  shuni  anglatadiki,  xususiy  mulkni  olib 
qo‘yish bilan bog‘liq har bir aniq holatda davlat mulk davlat ehtiyojlari 
uchun  olib  qo‘yilayotganligi  to‘g‘risida  ishonchli  dalillar  keltirishi 
hamda mulkdorga yetkazilgan zararni qoplab berishi shart
65
.