Toshkent davlat yuridik universiteti

Chexiya 
va
  Slovakiyada
  esa,  yer  islohotlari  xususiy  sektor  rolini 
kuchaytirishga qaratilgan bosqichma-bosqich tadrijiy rivojlantirilganligi 
bilan  tavsiflanadi.  yer  munosabatlari  asoslari  1991  yil  qabul  qilingan 
“yer to‘g‘risida”gi Qonunda belgilab byerilgan. Ushbu qonunga binoan, 
barcha yerdan foydalanuvchilar ijarachilar, ushbu yerlar va mulklarning 
egalari  esa,  ijaraga  byeruvchilar  maqomiga  ega  bo‘ldi.  Davlat  yerlarini 
xususiylashtirish  davlat  yer  fondi  va  ularning  joylardagi  bo‘limlari 
tomonidan amalga oshiriladi.  
Italiyaning
  zamonaviy  yerdan  foydalanish  tizimi  XX  asrning  50-
yillarida  boshlangan  yer  islohotlari  ta’sirida  shakllangan.  Islohotlarning 
maqsadi  yangi  dehqon  xo‘jaliklarini  tashkil  etish,  ijtimoiy  va  iqtisodiy 
inqirozga  barham  berish,  ishlab  chiqaruvchilar  bilan  yer  o‘rtasidagi 
aloqadorlikni  mustahkamlash,  egalik  hissini  uyg‘otishga  qaratilgan  edi.  
Dehqon  xo‘jaliklarini  tuzish  bo‘yicha  huquqiy  baza  quyidagi 
qonunlardan  iborat  bo‘ldi:  1950  yil 12  maydagi  230-son  Qonun  (Agrar 
islohotlarni tartibga solish to‘g‘risida); 1950 yil 21 oktyabrdagi 841-son 
Qonun  (muayyan  hududlarda  agrar  islohotlarni  olib  kirishga  va  yer 

---

231 
 
islohotlari  bo‘yicha  davlat  boshqaurv  organlarini  ta’sis  etishga 
qaratilgan)
63
.  
yer  islohotlari  Italiyada  ikki  bosqichda  amalga  oshirildi.  Birinchi 
bosqichda 
alohida 
shaxslar 
egaligidagi 
xususiy 
yerlarning 
ekspropriatsiyasi 
(majburiy 
tortib 
olish) 
amalga 
oshirilgan. 
Ekspropriatsiya  zamirida  yotuvchi  mezonlar  aralashuv  hududiga  qarab 
farqlangan. Muayyan hududlarda (tog‘li, tog‘ yonbag‘iri) 300 gektardan 
ziyod  yer  uchastkalari  ekspropriatsiya  qilinishi  ko‘zda  tutilgan  bo‘lsa, 
boshqa  hududlarda  yerning  o‘lchami  va  hosildorligi  asosiy  mezon 
vazifasini bajargan. Shu tariqa yuqori hosildorlikka yerishgan “namunali 
xo‘jaliklar” ajratib olingan.  
Ekspropriatsiya qonuniy dekret asosida o‘tkazilgan bo‘lib, dekretda 
uning  rejalari  batafsil  tartibga  solingan,  shuningdek,  yer  mulkdoriga 
to‘lanadigan pul kompensatsiya va uni hisoblash, yerni baholash tartibi 
belgilab byerilgan.  
Ekspropriatsiyaning atroflicha rejasini islohotlar o‘tkazish bo‘yicha 
hokimiyat  organi  ishlab  chiqqan.  U  islohotlar  o‘tkaziladigan  har  bir 
hududda  ta’sis  etilgan.  Uning  faoliyati  ustidan  nazorat  Qishloq  va 
o‘rmon xo‘jaligi vazirligiga yuklangan. 
Ikkinchi  bosqichda  qishloq  xo‘jaligi  uchastkalarini  maxsus 
shartnoma  asosida  topshirishga  qaratilgan  chora-tadbirlar  amalga 
oshirilgan. Shartnoma oldi-sotdining umumiy xususiyatlariga ega bo‘lib, 
yer uchastkasini uning qiymatini 30 yil mobaynida har yili to‘lab borish 
sharti bilan berishni ko‘zda tutgan. Bunda asosiy talab shu bo‘lganki, yer 
uchastkasini  olmoqchi  bo‘lgan  shaxs  bevosita  yer  uchastkasida  ishlab 
chiqarishni amalga oshirishi, ya’ni yerda o‘zi va oilasining mehnati bilan 
ishlashi  lozim  bo‘lgan.  Shuningdek,  uch  yillik  sinov  muddati 
belgilangan,    yer  mulkdori  uni  30  yil  mobaynida  sotishi  ta’qiqlangan. 
Shu  bilan  birga,    yer  uchastkasining  bo‘linmasligi  majburiyati  belgilab 
qo‘yilgan bo‘lib, bu ushbu uchastkaning yaxlitligini ta’minlagan. 
 
 
63
 Назаренко В.И. Земельные отношения в странах Европейского союза // Экономика сельскохозяйственных 
и перерабатывающих предприятий. – Москва, 2005. – №4. – С.38-43.