Toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor  qarating! 
Xorijiy  mamlakatlarda  ro’y  berayotgan  yer 
islohotlarini  tahlil  qilish  asosida  ularni 
to’rt  guruhga
  ajratishimiz 
mumkin:  Sharqiy  Yevropa,  Janubiy-Sharqiy  Osiyo,  Lotin  Amerikasi 
va Afrika.  

---

228 
 
 
Sharqiy  Yevropa  davlatlari  –  Bolgariya,  Vengriya,  Gyermaniya, 
Polsha,  Ruminiya,  Slovakiya,  Chexiya,  Yugoslaviya  uchun  –  yer 
islohotlarining  asosiy  yo‘nalishlari  –  yerlarni  davlat  tasarrufidan 
chiqarish  va  xususiylashtirish,  davlat  va  koopyerativ  qishloq  xo‘jalik 
iqtisodiyoti sohalarini qayta tashkil etish, dehqon (fermer) xo‘jaliklarini 
tashkil  etish  hisoblanadi.  Ushbu  mamlakatlarda  yer  islohotlarining 
xususiyati – restitutsiya to‘g‘risidagi qoidaning – ya’ni, ko‘chmas mulk, 
birinchi  navbatda  yerni  sobiq  egalariga  qaytarishning  normativ 
mustahkamlanishida ifodalanadi.   
Albatta,  garchand,  Sharqiy  Yevropa  davlatlarining  har  birida  yer 
tizimini  isloh  qilish  ularning  yer  va  agrar  tizimidagi  xususiyatlar  bilan 
belgilanuvchi  o‘ziga  xos  jihatlarga  ham  ega  bo‘lsada,  yer  va  agrar 
munosabatlarni  isloh  qilishning  ko‘rsatilgan  yo‘nalishlari  har  bir 
mamlakat tajribasida qo‘llanilmoqda.   
yer va agrar munosabatlarni Xitoy va boshqa Janubiy-Sharqiy Osiyo 
mamlakatlarida isloh qilish ham o‘ziga xos jihatlari bilan ajralib turadi.  
Jumladan,  Xitoyda  xalq  kommunalarini  yoppasiga  tenglashtirishga 
asoslangan tizim o‘rtasida oilaviy pudrat tizimi keldi. Xitoydagi oilaviy 
pudrat  tizimi  yerni  dehqon  xo‘jaliklariga  bo‘lib  berishga  qaratilgan 
bo‘lib,    qishloq  joylaridagi  millionlab  mehnatkashlarni  ish  joyi  bilan 
ta’minlagan va sanoat mahsulotlarini sezilarli darajada o‘sishiga xizmat 
qilgan  “qishloq  sanoati”  nomi  bilan  mashhur  bo‘ldi.  yer  va  agrar 
munosabatlarni isloh qilishning ushbu modeli alohida qiziqish uyg‘otadi, 
zyero,  u  qishloq   xo‘jaligining  tez  o‘sishiga  va  sanoat mahsulotlarining 
“qishloq  sanoati”  hisobiga  sezilarli  darajada  o‘sishiga  sabab  bo‘lgan 
muhim natijalarga yerishish imkonini byerdi.   
Lotin  Amyerikasi  mamlakatlarida  qishloq  xo‘jaligi  va  yer 
munosabatlarini isloh qilish tartibi ham qiziqish uyg‘otadi, zyero, ushbu 
davlatlarda  kollektiv  (jamoat)  mulkchilikdan  voz  kechish  va  xususiy 
mulkchilikni belgilash tizimi ustuvor ahamiyat kasb etadi.   
Ta’kidlash  lozimki,  mulkchilikning,  shu  jumladan  yerga  nisbatan 
xususiy  mulkchilikning  “ijtimoiy  funksiyasi”  nazariyasi  Lotin 
Amyerikasi  mamlakatlari  qonunchiligida  ham  mustahkamlangan. 
Chunonchi,