Toshkent davlat yuridik universiteti

 
Soliq tekshiruvlari quyidagi turlarga bo'linadi: rejali soliq tekshiruvi; 
rejadan tashqari soliq tekshiruvi; muqobil tekshiruv. 
 
 
 
Soliq  to'lovchi  moliya-xo'jalik  faoliyatining  rejali  soliq  tekshiruvi 
(taftishi)  —  tekshiruvlarni  amalga  oshirishning  nazorat  qiluvchi  organlar 

---

91 
 
faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi  maxsus  vakolatli  organ  tomonidan 
tasdiqlangan muvofiqlashtirish rejasi asosida o'tkaziladigan tekshiruvdir. 
Soliq  to'lovchi  moliya-xo'jalik  faoliyatining  rejadan  tashqari  soliq 
tekshiruvi  (taftishi)  quyidagi  hollarda  o'tkaziladigan  tekshiruvdir:  yuridik 
shaxs  tugatilayotganda;  O'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  yoki 
O'zbekiston  Respublikasi  Hukumatining  qarorlaridan  kelib  chiquvchi 
tekshiruvlarni o'tkazish zarur bo'lganda; davlat soliq xizmati organiga soliq 
to'g'risidagi qonun hujjatlari soliq to'lovchi tomonidan buzilganligi hollari 
haqida qo'shimcha ma'lumotlar tushganda. 
Muqobil tekshiruv — operatsiyalar birligi tufayli o'zaro bog'langan 
va  turli  soliq  to'lovchilarda  bo'lgan  hujjatlarni  taqqoslashdan  iborat 
tekshiruvdir.  Muqobil  tekshiruv  uchinchi  shaxslarga  nisbatan,  agar  soliq 
tekshiruvlari  o'tkazilayotganda  davlat  soliq  xizmati  organida  mazkur 
shaxslar bilan bog'liq bo'lgan, soliq to'lovchi o'tkazgan operatsiyalar soliq 
bo'yicha  hisobga  olishda  to'g'ri  aks  ettirilganligi  haqida  qo'shimcha 
ma'lumot  olish  zaruriyati  kelib  chiqsa,  o'tkaziladi.  Qisqa  muddatli 
tekshiruvlar rejadan tashqari soliq tekshiruvi tarzida o'tkaziladi. 
 
Davlat  soliq  xizmati  organlarining  mansabdor  shaxslari  va 
soliq  to'lovchi  soliq  tekshiruvlarining  ishtirokchilaridir.  Soliq 
tekshiruvlarida  soliq  to'lovchining  vakili  ishtirok  etishi,  soliq 
tekshiruvi  natijasidan  manfaatdor  bo'lmagan  ekspert,  tarjimon  va 
xolislar  jalb  etilishi  mumkin.  Tadbirkorlik  faoliyati  subyektlari 
birlashmalarining a'zosi bo'lgan tadbirkorlik subyektlari faoliyatining 
soliq  tekshiruvlari  tadbirkorlik  faoliyati  subyektlari  so'roviga  ko'ra 
mazkur  birlashmalar  vakillarining  ishtirokida  amalga  oshirilishi 
mumkin. 
 
 
Rejali  soliq  tekshiruvini  o'tkazish  uchun  quyidagilar  asos  bo'ladi: 
tekshiruvlarni  amalga  oshirishning  muvofiqlashtirish  rejasidan  olingan, 
nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus vakolatli 
organ  yoki  uning  tegishli  hududiy  bo'linmasi  tomonidan  berilgan 
ko'chirma. Bunda ko'chirma uning asliga to'g'ri ekanligi ko'rsatilgan holda 
tegishli  imzo  va  muhr  bilan  tasdiqlangan  bo'lishi  lozim;  tekshiruvlarni 
amalga  oshirishning  muvofiqlashtirish  rejasi  asosida  davlat  soliq  xizmati 
organining  tekshiruvni  maqsadlari,  tekshiruvchi  mansabdor  shaxslar 
tarkibi,  tekshiriladigan  davr  va  tekshiruv  o'tkazish  muddatlari  ko'rsatilgan 
buyrug'i. 

---

92 
 
 Rejadan tashqari soliq tekshiruvini o'tkazish uchun quyidagilar asos 
bo'ladi:  nazorat  qiluvchi  organlar  faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi  maxsus 
vakolatli  organning  tekshiriladigan  ob'ektning  nomi,  soliq  to'lovchining 
identifikatsiya  raqami,  tekshiruvning  maqsadlari,  tekshiriladigan  davr 
(taftish  uchun),  tekshiruv  o'tkazish  muddatlari  va  uni  asoslovchi  sabablar 
ko'rsatilgan  tekshiruv  o'tkazish  to'g'risidagi  qarori;    davlat  soliq  xizmati 
organining  nazorat  qiluvchi  organlar  faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi 
maxsus  vakolatli  organ  qarori  asosida  chiqargan  tekshiruvni  o'tkazish 
maqsadlari,  muddatlari  va  tekshiruvchi  mansabdor  shaxslar  tarkibi, 
tekshiriladigan davr ko'rsatilgan holdagi buyrug'i. 
  Muqobil  tekshiruv  o'tkazish  uchun  quyidagilar  asos  bo'ladi: 
nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus vakolatli 
organning tekshiriladigan ob'ektning nomi, tekshiruv o'tkazish maqsadlari, 
muddatlari,  shuningdek  o'zaro  munosabatlarning  tekshirilishi  lozim 
bo'lgan  predmeti  ko'rsatilgan  holdagi  muqobil  tekshiruv  o'tkazish 
to'g'risidagi  qarori;  davlat  soliq  xizmati  organining  nazorat  qiluvchi 
organlar  faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi  maxsus  vakolatli  organ  qarori 
asosida  chiqargan  tekshiruvni  o'tkazish  maqsadlari,  muddatlari  va 
tekshiruvchi mansabdor shaxslar tarkibi ko'rsatilgan holdagi buyrug'i. 
Tugatilayotgan yuridik shaxsni rejadan tashqari soliq tekshiruvidan 
o'tkazish  uchun  quyidagilar  asos  bo'ladi:  tugatuvchining  yoki  yuridik 
shaxslarni  davlat  ro'yxatidan  o'tkazuvchi  organning  yuridik  shaxs 
tugatilishi  to'g'risidagi  yozma  bildirishi;  davlat  soliq  xizmati  organining 
tekshiruv  maqsadlari,  tekshiruv  o'tkaziladigan  muddatlar  va  tekshiruvchi 
mansabdor shaxslar tarkibi ko'rsatilgan buyrug'i
. 
Prokuratura,  ichki  ishlar  va  milliy  xavfsizlik  xizmati  organlari 
tomonidan  xo'jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatini  tekshirish  uchun 
qo'zg'atilgan jinoiy ish mavjudligi asos bo'ladi. Bunda tekshiruvga xo'jalik 
yurituvchi  subyektning  faqat  qo'zg'atilgan  jinoyat  ishi  bilan  bog'liq 
faoliyati  qamrab  olinishi  mumkin  bo'lib,  bu  haqda  tekshiruvni  tayinlash 
to'g'risidagi qarorda ko'rsatilgan bo'lishi lozim. 
Soliq  tekshiruvini  o'tkazish  muddati  o'ttiz  kalendar`  kunidan 
oshmasligi  kerak.  Alohida  hollarda  bu  muddat  nazorat  qiluvchi  organlar 
faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi  maxsus  vakolatli  organning  qarori  bilan 
uzaytirilishi  mumkin.  So'nggi  yillar  mamlakatimizda  amalga  oshirilgan 
islohotlar  natijasida  tekshiruv  o’tkazish  muddatlari  va  soliq  tekshiruvlari 
qisqardi.  Jumladan,  2011  yil  13  sentyabrdagi  “Tadbirkorlik  sub'ektlari 
faoliyatini  tekshirishlar  qisqartirilganligi  munosabati  bilan  O'zbekiston 
respublikasining  ayrim  qonun  hujjatlariga  o'zgartirish  va  qo'shimchalar 

---

93 
 
kiritish  to'g'risida”gi  O'zbekiston  Respublikasining  qonuniga  ko'ra 
mikrofirmalar,  kichik  korxonalar  va  fermer  xo'jaliklari  —  kichik 
tadbirkorlik  sub'ektlariga  nisbatan  soliq  tekshiruvining  muddatini 
uzaytirilishiga  yo'l  qo'yilmaydi.  Shuningdek,  soliq  to'lovchilar  moliya-
xo'jalik  faoliyatining  rejali  soliq  tekshiruvlari  (taftishlari)  bir  yilda  ko'pi 
bilan  bir  marta,  belgilangan  normalar  va  qoidalarga  o'z  vaqtida  hamda 
to'liq  hajmda  rioya  etayotgan  soliq  to'lovchilar  moliya-xo'jalik 
faoliyatining  rejali  soliq  tekshiruvlari  esa,  ikki  yilda  ko'pi  bilan  bir  marta 
amalga  oshiriladi.    Aksiz  to'lanadigan  tovarlar  ishlab  chiqaruvchi  yangi 
tashkil etilgan  mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo'jaliklarining 
moliya-xo'jalik  faoliyati,  shuningdek  mikrofirmalar,  kichik  korxonalar  va 
fermer  xo'jaliklarining  byudjet  hamda  markazlashtirilgan  mablag'lar  va 
resurslardan  maqsadli  foydalanish  bilan  bog'liq  moliya-xo'jalik  faoliyati 
ular  davlat  ro'yxatidan  o'tkazilgan  paytdan  e'tiboran  dastlabki  ikki  yil 
mobaynida  rejali  soliq  tekshiruvlaridan  o'tkazilmaydi.  Yangi  tashkil 
etilgan mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo'jaliklarining moliya-
xo'jalik  faoliyati  ular  davlat  ro'yxatidan  o'tkazilgan  paytdan  e'tiboran 
dastlabki uch yil mobaynida rejali soliq tekshiruvlaridan o'tkazilmaydi.  
2013 yil 7 oktyabrdagi “O'zbekiston respublikasining ayrim qonun 
hujjatlariga  o'zgartish  va  qo'shimchalar  kiritish,  shuningdek  ayrim  qonun 
hujjatlarini  o'z  kuchini  yo'qotgan  deb  topish  to'g'risida”ga  O'zbekiston 
Respublikasining  qonuniga  ko'ra  xususiy  bank  va  boshqa  xususiy  moliya 
institutlari 
moliya-xo'jalik 
faoliyatining 
rejali 
soliq 
tekshiruvlari 
(taftishlari)  besh  yilda  ko'pi  bilan  bir  marta,  mikrofirmalar,  kichik 
korxonalar  va  fermer  xo'jaliklari  moliya-xo'jalik  faoliyatining  rejali  soliq 
tekshiruvlari  (taftishlari)  to'rt  yilda  ko'pi  bilan  bir  marta,  boshqa 
tadbirkorlik 
sub'ektlari 
moliya-xo'jalik 
faoliyatining 
rejali 
soliq 
tekshiruvlari (taftishlari) uch yilda ko'pi bilan bir marta amalga oshiriladi.  
Qisqa  muddatli  tekshiruv  o'tkazish  muddati  bir  ish  kunidan 
oshmasligi  kerak.  Qisqa  muddatli  tekshiruv  o'tkazish  muddatini 
uzaytirishga yo'l qo'yilmaydi.  
2015 yil 20 avgustdagi “O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun 
hujjatlariga  xususiy  mulkni,  tadbirkorlik  subyektlarini  ishonchli  himoya 
qilishni  yanada  kuchaytirishga,  ularni  jadal  rivojlantirish  yo'lidagi 
to'siqlarni  bartaraf  etishga  qaratilgan  o'zgartish  va  qo'shimchalar  kiritish 
to'g'risida”gi  O’zbekiston  Respublikasining  Qonuniga  ko’ra  esa 
O’zbekiston  Respublikasi  Soliq  kideksining  89-moddasiga  soliq 
tekshiruvini  tayinlash  to'g'risidagi  buyruqning  ijrosi  sud  tomonidan 

---

94 
 
to'xtatilgan taqdirda, soliq tekshiruvini o'tkazish muddatini hisoblash ham 
to'xtatilishi to’g’risidagi qoida belgilab qo’yildi.
22
 
O’zbekiston  Respublikasi  Soliq  kideksining  14-15-boblarida  soliq 
tekshiruvi  va  uni  o’tkazish  tartibi  belgilangan  bo’lib,  yuqorida  ko’rib 
o’tganimizdek  yildan  yilga  soliq  tekshiruvlarini  qisqartirish  yuzasidan 
ko’plab  o’zgartirish  va  qo’shimchalar  kiritilmoqda.  Bu  mamalakatimizda 
tadbirkorlik  suyektlarini  yanada  rivoshlanishi  uchun  keng  shart-sharoit 
yaratib beradi.