Тошкент давлат юридик университети

Energetika
– insoning xo‘jalik-iqtisodiy faoliyati sohasi, barcha 
turdagi energetika resurslarini shakllanishi, taqsimlanishi va foydalanishi 
uchun xizmat qiluvchi yirik tabiiy va sun’iy tizimlar majmuyi. Uning 
maqsadi dastlabki, tabiiy energiyani qayta ishlash yo‘li bilan ikkilamchi 
energiyani, jumladan, elektrik yoki issiqlik energiyasini ishlab chiqishni 
ta’minlash hisoblanadi.
Bugungi kunda jahonda energetikaning quyidagi turlari mavjud:
1)
elektroenergetika – energetika tizimiga kirib, elektroenergiya 
elektrostansiyalarda ishlab chiqariladi va elektr uzatish liniyalari bo‘yicha 
iste’molchilarga yetkazib beriladi. U ikkiga bo‘linadi: a) an’anaviy 
elektroenergetika – uzoq vaqtdan beri qo‘llanilib, yaxshi o‘zlashtirilgan. 
Dunyoda elektroenergiyaning asosiy hissasi unga to‘g‘ri keladi, uning 
elektrik quvvati 1000 Mvt.dan oshadi; b) noan’anaviy elektroenergetika 
(muqobil energiya) – uning aksariyat yo‘nalishlari an’anaviy prinsiplarga 
asoslangan, biroq ularda dastlabki energiya mahalliy ahamiyatdagi 
manbalar, jumladan, shamol, geotermal manbalar yoxud o‘zlashtirish 
bosqichida bo‘lgan manbalar, masalan istiqbolda qo‘llanishi mumkin 
bo‘lgan yoqilg‘i elementlari yoki manbalari, xususan termayadroviy 
energetikadir. Noan’anaviy elektroenergetikaning quyidagi yo‘nalishlari 
farqlanadi: kichik gidroelektrostansiyalar; shamol energetikasi; geotermal 
energetika; quyosh energetikasi; bioenergetika; vodorod energetikasi; 
termoyadroviy energetika; 
2)
issiqlik energetikasi – issiqlik elektrostansiyalarida ishlab 
chiqariladigan energiya bo‘lib, dunyo miqyosida elektroenergiyaning 39% 
neft, 27%i ko‘mir, 24%i gaz asosida ishlab chiqariladi. Ya’ni butun 
dunyoda elektrostansiyalarning 90%i issiqlik energetikasini ishlab 
chiqishga qaratilgan. Dunyoda Polsha va JAR mamlakatlarida energetika 
ko‘mirdan 
foydalanishga, 
Niderlandiyada 
gazdan 
foydalanishga 
asoslangan. Issiqlik elektroenergiyasining ulushi Xitoy, Avstraliya, 
Meksikada ham katta;
3)
gidroenergetika 
suv 
to‘lqinlaridan 
foydalanib, 
gidroelektrostansiyalarda hosil qilinadigan energiya. GES Norvegiya va 
Braziliya kabi mamlakatlarda muhim ahamiyatga ega; 
4)
yadroviy energetika – elektroenergiyani atom elektrostansiyalarida 
(AES) ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‘lib, bu maqsadda yadroviy 
zanjir reaksiyasi energiyasidan, ko‘p hollarda urandan foydalaniladi. AES 
soni bo‘yicha, elektroenergiya ishlab chiqish bo‘yicha Fransiya yetakchilik 

---

292 
qiladi, Fransiyada 80% elektroenergiya aynan AESlarda ishlab 
chiqariladi
79
. Yadroviy xavfsizlikni ta’minlash maqsadida quyidagi 
xalqaro-huquqiy hujjatlar qabul qilingan: “Yadro falokatlarining oldini 
olish to‘g‘risida”gi Deklaratsiya (1981), “Yadroviy avariya to‘g‘risida 
zudlik bilan xabar berish to‘g‘risida”gi Konvensiya (Vena, 1986), 
“Yadroviy xavfsizlik to‘g‘risida”gi Konvensiya (Vena, 1994), “Yadroviy 
materiallarni jismoniy himoya qilish to‘g‘risida”gi konvensiya (Vena, 
1979), 
“Yadroviy 
zarar 
uchun 
fuqaroviy-huquqiy 
javobgarlik 
to‘g‘risida”gi Vena konvensiyasi v. b.
Shuningdek, energetikaning hosil bo‘lish manbayiga ko‘ra ham 
quyidagi turlarini ajratib ko‘rsatishimiz mumkin: